کود ازته چیست؟ انواع کودهای نیتروژن دار کدامند؟

از بین کودهایی که برای تقویت گیاهان و درختان استفاده می شوند، می توان به کود ازته (کود حاوی نیتروژن) اشاره کرد. ازت (نیتروژن) از مهم ترین عناصری است که گیاهان مصرف می کنند. کودهای ازته به افزایش نیتروژن خاک و رشد گیاه کمک می کنند. اما مصرف بی رویه کودهای ازته می تواند باعث از بین رفتن گیاه و ضرر به خاک و طبیعت شود.
در این مطلب انواع کودهای ازته را معرفی می کنیم. همچنین زمان کوددهی به گیاهان با استفاده از کودهای نیتروژن دار را بررسی می کنیم.

کود ازته (کود نیتروژن) چیست؟

نیتروژن از مهم ترین عناصر مورد نیاز گیاهان می باشد. وجود این عنصر برای رشد گیاه و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی ضروری است. به دلایل مختلفی میزان نیتروژن خاک کاهش پیدا می کند و گیاهان نمی توانند نیتروژن کافی را از خاک دریافت کنند؛ بنابراین برای تامین نیتروژن مورد نیاز گیاه، باید از کودهای حاوی نیتروژن استفاده شود. از رایج ترین کودهای نیتروژن دار می توان به سولفات آمونیوم، نیترات کلسیم، اوره و… اشاره کرد.

به طور کلی کودهای ازته را می توان به دو دسته آلی و غیرآلی تقسیم کرد. کود ازته آلی از منابع طبیعی مثل کود حیوانی، کمپوست و بقایای گیاهی به دست می آید. کودهای ازته غیرآلی به صورت مصنوعی تولید می شوند. این کودها مبتنی بر آمونیوم، نیترات و آمیدها هستند.

نیتروژن در رشد گیاهان چه نقشی دارد؟

گیاهان برای رشد به فسفر، پتاسیم و نیتروژن نیاز دارند. کمبود نیتروژن آسیب های جدی به گیاه وارد می کند. عوامل مختلفی نیتروژن خاک را کاهش می دهند؛ برای مثال در سال هایی که بارندگی خیلی زیاد است، خاک دچار کمبود نیتروژن می شود. در این شرایط استفاده از کودهای نیتروژن (کود ازته) اهمیت دارد.
کود ازت در کوددهی پیش از کاشت، در طول رشد گیاه و حتی در فصل میوه دهی کاربرد دارد. بیایید مهم ترین تاثیرات نیتروژن در رشد گیاه را بررسی کنیم.

• تشکیل پروتئین ها: نیتروژن یکی از اجزای اصلی پروتئین ها است و به عنوان یک بخش حیاتی در ساختار پروتئین گیاهان نقش دارد. پروتئین ها برای رشد و توسعه سلول های گیاهی ضروری هستند.
• سنتز کلروفیل: نیتروژن در ساخت کلروفیل، که برای فتوسنتز گیاهان حیاتی است، نقش دارد. کمبود نیتروژن باعث کاهش سطح کلروفیل و کاهش فتوسنتز می شود.
• رشد و توسعه سلولی: نیتروژن به عنوان جزء اصلی اسیدهای نوکلئیک (DNA و RNA) در سلول های گیاهی، نقش مهمی در تقسیم و رشد سلولی دارد.
• رشد ریشه و برگ: نیتروژن باعث افزایش رشد ریشه و برگ گیاهان می شود. ریشه و برگ سالم باعث بهبود جذب آب و مواد مغذی و افزایش فتوسنتز گیاه می شوند.
• حفظ سلامت و رنگ برگ ها: نیتروژن در برگ های گیاه تحرک دارد. کاهش نیتروژن در گیاه باعث می شود تا نیتروژن از بافت های پیر به بافت های جوان منتقل شود. همین موضوع باعث می شود که برگ های پیر زرد شوند. وجود نیتروژن کافی برای گیاه، از زرد شدن و خشک شدن برگ ها جلوگیری می کند.
• افزایش بازده محصول: نیتروژن باعث افزایش عملکرد گیاه شده و محصول گیاه را افزایش می دهد.

به طور کلی نیتروژن به عنوان یک عنصر غذایی بسیار ضروری، باعث رشد و توسعه سالم گیاهان می شود.

معرفی مهم ترین کودهای ازته

کودهای ازته انواع مختلفی دارند. اصلی ترین انواع کودهای ازته عبارتند از:

• اوره: یکی از پرمصرف ترین کودهای ازته، اوره می باشد. این کود حاوی 46% نیتروژن است و به صورت گرانول یا پودر عرضه می شود. کود اوره در تمام مراحل رشد قابل استفاده بوده و جذب سریعی دارد.
• نیترات آمونیوم: نیترات آمونیوم در تمام مراحل رشد گیاه قابل استفاده است. این کود حاوی 34% نیتروژن به صورت نیتروژن آمونیاکی و نیتراتی می باشد.
• سولفات آمونیوم: سولفات آمونیوم حاوی 21% نیتروژن و 24% گوگرد است. سولفات آمونیوم نسبت به سایر کودهای ازته جذب آهسته تری دارد. این کود در برابر شستشو مقاومت بالایی داشته و در خاک های آهکی نیز استفاده می شود. از ویژگی های مثبت سولفات آمونیوم این است که در خاک های شور و خاک های دارای PH بالا کاربردی است. ساخت سولفات آمونیوم با توجه به شور بودن اکثر زمین های کشاورزی و باغات ایران، صرفه اقتصادی برای دولت و کشاورزان دارد.
• هیدرات آمونیوم: هیدرات که از ترکیب آمونیاک با آب به دست می آید. این کود نسبت به موارد دیگر بسیار کمتر استفاده می شود. برای استفاده، این کود باید قبل از کاشت در خاک تزریق شود تا به مرور مواد غذایی آن آزاد شده و در اختیار گیاهان قرار بگیرد.
• فسفات آمونیوم: فسفات آمونیوم نیتروژن و فسفر را در اختیار گیاه قرار می دهد. این کود مقاومت خوبی در برابر شستشو خاک دارد. این کود 18-11 درصد ازت داشته و 48-42 درصد فسفر دارد و به دو صورت مونو آمونیوم فسفات و دی آمونیوم فسفات موجود است.
• نیترات پتاسیم: نیترات پتاسیم حاوی 13% نیتروژن و 44% پتاسیم است. این کود برای گیاهانی که نیازمند به پتاسیم و نیتروژن هستند مناسب است.

همانطور که دیدید هر کدام از این کودها ویژگی ها و کاربردهای خاصی دارند که باید با توجه به نیاز گیاه، مناسب ترین آنها انتخاب شود. کودهای ازته دیگری مثل نیترات کلسیم وجود دارند که درصد نیتروژن آن ها کم است. نیتروژن موجود در این کودها به عنوان کمک کننده بوده و برای خاک هایی که نیاز بالایی به دریافت نیتروژن دارند، پاسخگو نیست.

نشانه های کمبود نیتروژن در گیاه کدامند؟

برخی از مهمترین نشانه های کمبود نیتروژن در گیاهان عبارتند از:

• زردی برگ ها: برگ های گیاهان دچار کمبود نیتروژن، ابتدا به رنگ سبز روشن در می آیند و سپس به زرد یا قرمز پررنگ تغییر رنگ می دهند. این روند از برگ های پیرتر شروع شده و کم کم به برگ های جوان تر نیز منتقل می شود.
• ضعف گیاه: گیاهانی که کمبود نیتروژن دارند، دچار ضعف در رشد ساقه و برگ ها می شوند و از نظر قدی رشد خوبی نمی کنند.
• ریزش برگ ها: به دلیل کاهش محتوای نیتروژن، برگ های پایین تر (پیرتر) گیاه زودتر زرد شده و ریزش می کنند.
• آسیب به ریشه گیاه: در شرایط کمبود نیتروژن، ریشه ها ضعیف و حساس می شوند.
• کاهش عملکرد: کمبود نیتروژن می تواند در قالب کاهش تعداد و اندازه میوه ظاهر شود.
• تأخیر در گل دهی و میوه دهی: کمبود نیتروژن منجر به تأخیر در گل دهی و میوه دهی گیاهان می شود. کوچک ماندن میوه و ریزش گل ها نیز از نشانه های کمبود نیتروژن است.

شناسایی به موقع این نشانه ها می تواند به کشاورزان در تشخیص و رفع کمبود نیتروژن در مزارع کمک کند.

عوارض مصرف زیاد کود ازت برای گیاهان و زمین چیست؟

مصرف زیاد کودهای ازته می تواند عواقب منفی زیادی برای گیاهان و خاک داشته باشد. مهم ترین مضرات کوددهی زیاد عبارتند از:

• اضافه شدن نیتروژن به آب های سطحی و زیرزمینی و ایجاد آلودگی آب
• آلودگی هوا ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای مانند اکسید نیتروژن
• آلودگی خاک و کاهش مواد آلی و میکروارگانیسم های مفید خاک
• رشد بیش از حد ساقه و برگ در مقابل کاهش رشد ریشه و میوه
• افزایش آفات و بیماری های گیاهی
• کاهش کیفیت میوه و محصول
• تخریب ساختار خاک و کاهش مواد آلی
• افزایش آبشویی مواد مغذی از خاک
• کاهش نفوذپذیری و نگهداری آب در خاک
• آلودگی آب آشامیدنی و خطر برای سلامت انسان
• تجمع نیترات در محصولات کشاورزی و خطرات بهداشتی

برای جلوگیری از این اثرات مخرب، توصیه می شود کود ازته را دقیقاً بر اساس نیاز گیاه و شرایط خاک و محیط مصرف کرد و از مصرف بیش از حد آن پرهیز نمود.

زمان مصرف کود ازته

کودهای ازته، که منبع اصلی نیتروژن برای گیاهان هستند، معمولاً در زمان های مختلف رشد گیاه مورد استفاده قرار می گیرند.

• قبل از کاشت: بخشی از کود ازته در مرحله آماده سازی زمین و قبل از کاشت گیاه مصرف می شود. این کمک می کند تا گیاه در ابتدای رشد نیاز خود به نیتروژن را تأمین کند.
• در طول فصل رشد: بخش دیگری از کود ازته در طول دوره رشد گیاه به صورت سرک مصرف می شود. این کمک می کند تا نیاز گیاه به نیتروژن در مراحل مختلف رشد، از جمله گلدهی و میوه دهی، تأمین شود.
• قبل از میوه دهی: برخی از کودهای ازته معمولاً قبل از مرحله میوه دهی مصرف می شوند تا به افزایش تعداد و اندازه میوه ها کمک کنند.
• در طول دوره رشد محصول: در برخی گیاهان مانند سبزیجات و برخی درختان میوه، کود ازته به صورت چندین بار مصرف در طول فصل رشد توصیه می شود تا نیاز آنها به نیتروژن مداوم تأمین شود.

بهترین زمان مصرف کود ازته، متناسب با نوع گیاه، نیاز گیاه و شرایط آب و هوایی منطقه تعیین می شود. به طور کلی برای درختان میوه و درختان زینتی، مصرف کود ازته قبل از جوانه زدن و باز شدن برگ ها، در زمان گل دهی، فصل رشد و پس از برداشت میوه صورت می گیرد. در درختان معمولی توصیه می شود که حدود 70-60 درصد از کود ازته در ابتدای فصل رشد و 40-30 درصد در طول فصل مصرف شود. برای اینکه بهترین زمان مصرف کود ازته برای باغ و مزرعه تان را بدانید، بهتر است با کارشناس این حوزه مشورت کنید.

برای اینکه بهترین زمان مصرف کود ازته برای باغ و مزرعه تان را بدانید، بهتر است با کارشناسان کشاورزی مشورت کنید.

مقدار مصرف کود ازته

کودهای ازته به اشکال مایع، گرانوله و کریستال تولید می شوند. شکل مایع کودهای ازت، قابلیت محلول پاشی دارد. فرم گرانول برای چالکود و کانال کود مناسب است. فرم کریستال کودهای ازت نیز قابلیت محلول پاشی یا آبیاری در سیستم قطره ای را دارند.
مقدار مصرف کود نیتروژن بر اساس نوع گیاه، خاک و شرایط آب و هوایی محل کاشت تعیین می شود. برای تعیین مقدار مناسب کود نیتروژن، باید به میزان ازت موجود در خاک و میزان نیاز گیاه توجه کنیم.

برای محاسبه مقدار کود نیتروژن مورد نیاز می توان به روش روش تجربی و یا روش آزمایشگاهی عمل کرد. در روش تجربی، کشاورز بر اساس نوع گیاه و شرایط آب و هوایی، میزان کود ازت مورد نیاز را مشخص می کند. همچنین در روش آزمایشگاهی با بررسی نمونه های خاک، مقدار مناسب کود نیتروژن تعیین می شود. این خدمت توسط آزمایشگاه های تحلیل خاک ارائه می شود.