چرا خاک قلیایی می شود؟ چگونه خاک قلیایی را تقویت کنیم؟

4 روز پیشآخرین به روز رسانی: اکتبر 30, 2025

0 2 خواندن این مطلب 7 دقیقه زمان میبرد

خاک، بستر رشد گیاهان و درختان است. کیفیت خاک تأثیر مستقیمی بر رشد، سلامت و عملکرد گیاهان دارد. یکی از مشکلات رایج در خاک های کشاورزی، قلیایی شدن خاک است. خاک قلیایی جذب مواد مغذی ضروری را برای گیاهان دشوار کرده و منجر به کاهش عملکرد گیاهان و درختان می شود. در این مطلب دلایل قلیایی شدن خاک را بررسی می کنیم. همچنین توضیح می دهیم که چه کودهایی برای تقویت خاک های قلیایی مناسب ترند. با ما همراه باشید.

خاک قلیایی چه ویژگی هایی دارد؟

pH خاک، معیاری برای سنجش میزان اسیدی یا قلیایی بودن خاک است. این عدد (یعنی پی اچ) بین 0 تا 14 متغیر است. در خاک هایی که Ph آن ها بالاتر از 7 باشد، می گوییم که خاک قلیایی است. خاک های قلیایی معمولاً در مناطق خشک و نیمه خشک با بارندگی کم و تبخیر زیاد یافت می شوند. در چنین خاکی، محیط برای بسیاری از گیاهان نامناسب می شود و مواد مغذی در دسترس ریشه قرار نمی گیرند.

ویژگی های خاک قلیایی عبارتند از:

pH بالا: pH بالاتر از 7.5 نشان دهنده قلیایی بودن خاک است.
کاهش حلالیت عناصر میکرو: در pH بالا، عناصری مانند آهن، منگنز، مس و روی برای گیاهان قابل جذب نیستند. این مساله باعث می شود بیشتر شاهد زردی برگ گیاهان و درختان باشیم.
تشکیل ترکیبات نامحلول فسفات: فسفر که یکی از پرمصرف ترین عناصر مورد نیاز گیاهان است، در خاک های قلیایی با کلسیم ترکیب شده و تشکیل فسفات کلسیم نامحلول می دهد.
کاهش فعالیت میکروارگانیسم های مفید: باکتری ها و قارچ های مفید خاک که در تجزیه مواد آلی نقش دارند، در محیط های قلیایی فعالیت کمتری نشان می دهند.
وجود کربنات کلسیم: خاک های قلیایی اغلب حاوی کربنات کلسیم هستند که به بالاتر رفتن pH کمک می کند و باعث ایجاد یک لایه سخت در سطح خاک می شود. این عامل مانع نفوذ ریشه به عمق خاک می گردد.
شوری خاک: در برخی موارد، خاک های قلیایی ممکن است دارای سطوح بالایی از نمک باشند (مخصوصا در مناطقی با زهکشی ضعیف یا آبیاری زیاد).
رنگ تیره: به دلیل وجود مواد آلی پراکنده در سطح ذرات رس، ممکن است خاک های قلیایی رنگ تیره تری داشته باشند.

مشکلات خاک قلیایی برای رشد گیاهان

خاک قلیایی در ظاهر ممکن است حاصلخیز به نظر برسد، اما در عمل مشکلات زیادی برای گیاهان ایجاد می کند:

کاهش جذب عناصر غذایی (از جمله آهن، روی، منگنز و فسفر)
زردی برگ ها (کلروز) به دلیل کمبود آهن
کاهش رشد ریشه ها و مقاومت کمتر گیاه در برابر خشکی
افت کیفیت محصولات از نظر طعم، رنگ و اندازه
کاهش جمعیت میکروارگانیسم های مفید خاک و کاهش تنوع زیستی خاک
کاهش نفوذپذیری آب به دلیل ساختار نامناسب و نفوذپذیری کم خاک
و…

مشکلات خاک قلیایی و بررسی روش ها برای تقویت خاک قلیایی

چگونه بفهمیم که خاک آهکی است؟

برای تشخیص قلیایی بودن یا آهکی بودن خاک، چند روش وجود دارد:

آزمایش خاک در آزمایشگاه: دقیق ترین روش برای تعیین pH خاک، ارسال نمونه خاک به آزمایشگاه است. آزمایشگاه می تواند pH و سایر ویژگی های شیمیایی خاک را اندازه گیری کند.
استفاده از کیت های آزمایش خانگی: کیت های آزمایش خاک خانگی نیز در دسترس هستند و می توانند تخمین نسبتاً خوبی از pH خاک ارائه دهند.
شناساگر pH (کاغذ تورنسل): استفاده از کاغذ تورنسل روشی آسان و در دسترس برای تعیین قلیایی یا اسیدی بودن خاک است.

چگونه خاک قلیایی را تقویت کنیم؟

اگر هدفتان از کوددهی، اصلاح خاک قلیایی است، ما قبلا در مقاله ای درباره راهکار اصلاح pH خاک های قلیایی توضیح داده ایم. برای این منظور شما باید کودهای حاوی گوگرد را با دوز مناسب استفاده کنید. به طور خلاصه بهترین اصلاح کننده های خاک قلیایی عبارتند از:

گوگرد (سولفات آمونیوم): گوگرد توسط باکتری ها به اسید سولفوریک تبدیل می شود و خاصیت قلیایی خاک را کم می کند.
گچ کشاورزی (سولفات کلسیم): به ویژه در خاک های سدیمی کاربرد دارد و باعث جایگزینی سدیم با کلسیم می شود.
مالچ آلی: استفاده از مالچ باعث حفظ رطوبت، کاهش دمای خاک و کنترل pH می شود.

اصلاح و تقویت خاک قلیایی با کود گوگرد — گوگرد یکی از بهترین مواد اصلاحی برای کاهش pH خاک است. گوگرد توسط باکتری های خاک اکسید شده و به اسید سولفوریک تبدیل می شود که pH خاک را کاهش می دهد.

برای تقویت خاک های قلیایی ما مجاز به استفاده از تمام کودها نیستیم. هر کودی که وضعیت قلیایی بودن خاک را تشدید کند یا باعث افزایش pH خاک شود، نباید استفاده گردد.

برای تقویت خاک قلیایی از این کودها بهره ببرید:

مواد آلی و کمپوست ها: افزودن کمپوست، کود دامی پوسیده، برگ خشک و خاک برگ به خاک، باعث افزایش مواد آلی و فعالیت میکروارگانیسم ها می شود. همچنین این مواد به مرور pH خاک را کاهش داده و ساختار خاک را اصلاح می کنند.
استفاده از کودهای آمونیوم دار: استفاده از کودهایی همچون سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم و فسفات آمونیوم در اسیدی شدن خاک موثر است. این کودها در عین تامین عناصر غذایی، باعث کاهش قلیایی بودن خاک نیز می شوند. کودهای ذکر شده هر یک عناصر خاصی را تأمین می کنند که به شرح زیر است:
- کود سولفات آمونیوم (حاوی 21% نیتروژن به فرم آمونیوم و 24% گوگرد)
- کود نیترات آمونیوم (حاوی 34% نیتروژن به دو فرم نیترات و آمونیوم)
- کود فسفات آمونیوم (حاوی 18 درصد نیتروژن و 46% فسفر)
کود سولفات پتاسیم: در صورت نیاز خاک به پتاسیم، می توان کود سولفات پتاسیم را انتخاب و استفاده کرد. این کود نه تنها پتاسیم مورد نیاز گیاهان را فراهم می کند. بلکه جذب آهن، فسفر و ریزمغذی ها را نیز میسر می کند. استفاده از سولفات پتاسیم همچنین باعث افزایش مقاومت محصولات در برابر بیماری ها می شود.
کودهای حاوی ریز مغذی ها: خاک های قلیایی فقیر از ریزمغذی ها هستند. استفاده از کودهای سولفات روی، سولفات منگنز و کلات آهن، تا حدودی این کمبودها را رفع می کند.

این کودها به صورت جداگانه یا در ترکیب با یکدیگر برای تأمین نیازهای غذایی گیاهان استفاده می شوند. به طور کلی در انتخاب کود برای تقویت خاک قلیایی، باید به این موضوع توجه کنید که کود خاصیت اسیدی کننده داشته باشد و نه خاصیت قلیایی کننده.

تقویت خاک قلیایی با کودهای سولفاته — استفاده از کودهای اسیدی مانند سولفات آمونیوم، سولفات آهن و مونوآمونیوم فسفات به کاهش pH خاک کمک می کند.

خرید سولفات آمونیوم به عنوان اصلی ترین کود برای تقویت خاک قلیایی

سولفات آمونیوم یک منبع عالی برای تأمین ازت و گوگرد مورد نیاز برای درختان میوه و محصولات زراعی می باشد. مصرف این کود نه تنها ازت مورد نیاز گیاهان را تامین می کند، بلکه به دلیل وجود گوگرد، باعث کاهش pH در خاک قلیایی می شود. این یعنی یک تیر و چند نشان.

اگر به دنبال تأمین سولفات آمونیوم باکیفیت هستید، انتخاب درست تأمین کننده اهمیت زیادی دارد. یکی از گزینه های معتبر در ایران، شرکت صنایع شیمیایی بارثاوا سپهر پارت است که تحت برند BARNO فعالیت می کند. مزیت های خرید عمده سولفات آمونیوم بارنو عبارتند از: کیفیت محصول، صرفه اقتصادی در حجم بالا، همخوانی با نیاز کشاورزان ایرانی، امکان خرید سولفات آمونیوم به فرم کریستاله یا پودری.

در صورتی که سولفات آمونیوم بارنو را در حجم کم نیاز دارید، جهت خرید به فروشگاه های محصولات کشاورزی معتبر در سراسر کشور مراجعه کنید.

سولفات آمونیوم بارنو برای تقویت خاک قلیایی

سایر روش ها برای تقویت و اصلاح خاک قلیایی

اصلاح خاک قلیایی نیازمند یک رویکرد جامع و استفاده از روش های مختلف است. علاوه بر روش هایی که ذکر شد، چند اقدام دیگر نیز در تقویت و اصلاح خاک قلیایی موثر است:

آبیاری مناسب: آبیاری منظم به شستشوی نمک ها و املاح اضافی از خاک کمک می کند. استفاده از آب شیرین و اجتناب از آبیاری با آب های شور و قلیایی ضروری است.
زهکشی خوب: ایجاد زهکشی مناسب در خاک، از تجمع نمک ها و املاح در سطح خاک جلوگیری می کند.
کاشت گیاهان پوششی: کاشت گیاهان پوششی مانند شبدر به بهبود ساختار خاک، افزایش مواد آلی و کاهش فرسایش کمک می نماید.
استفاده از هیومیک اسید: هیومیک اسید می تواند به بهبود ساختار خاک، افزایش جذب مواد مغذی و کاهش pH کمک کند.
استفاده از گچ (سولفات کلسیم): سولفات کلسیم یون های کلسیم را با یون های سدیم موجود در خاک جایگزین کرده و خواص فیزیکی و شیمیایی خاک را بهبود می دهد. گچ باعث جذب بهتر آب و مواد غذایی توسط ریشه های گیاه می شود.

بهترین زمان برای اضافه کردن گوگرد و کودهای آلی پاییز (یا 4-5 ماه قبل از شروع فصل رشد بعدی) می باشد. همچنین بهترین زمان برای استفاده از کودهای اسیدی مثل سولفات آمونیوم، اواخر زمستان و قبل از شروع فصل رشد است. مصرف کودهای ریز مغذی در بهار توصیه می شود. برای بیشترین تاثیر، نیاز به آبیاری مناسب در تمام دوران رشد گیاه داریم.

ضرورت انجام آزمایش خاک

پیش از انتخاب نوع کود یا برنامه ریزی برای کوددهی، انجام آزمایش خاک ضروری است. هر خاکی ویژگی های شیمیایی و فیزیکی خاص خود را دارد؛ ممکن است در یک منطقه خاک از نظر مواد غذایی غنی باشد، اما در منطقه ای دیگر همان خاک به اصلاح نیاز داشته باشد. بنابراین، استفاده از هر نوع کود بدون شناخت دقیق خاک نه تنها بی فایده است، بلکه در برخی موارد مضر می باشد.

با انجام آزمایش خاک می توان مقدار عناصر اصلی مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن و روی را مشخص کرد و بر اساس نتایج آن، کود مناسب و میزان دقیق مصرف را تعیین نمود. این کار باعث می شود گیاهان دقیقاً همان تغذیه ای را دریافت کنند که برای رشد سالم و پربار لازم دارند.

آزمایش خاک اولین و مهم ترین گام در اصلاح و تقویت زمین های کشاورزی است؛ اقدامی علمی که از هدررفت کود، هزینه و زمان جلوگیری کرده و در نهایت باعث افزایش بهره وری و سلامت خاک می شود.