برنامه کاشت و کوددهی حبوبات (از کاشت تا برداشت)

حبوبات از جمله محصولات کشاورزی هستند که جایگاه ویژه ای در سبد غذایی مردم جهان دارند. با توجه به افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی سالم و پایدار، برنامه ریزی مناسب برای کاشت و کوددهی حبوبات، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
در این مطلب، به بررسی مراحل کاشت و کوددهی حبوبات می پردازیم. هدف ما کمک به کشاورزان و علاقه مندان به کشت حبوبات، برای بهبود عملکرد و افزایش بهره وری محصولاتشان می باشد.

فواید حبوبات و نقش آن ها در تغذیه و اقتصاد

حبوبات، شامل دانه هایی همچون نخود، لوبیا، عدس و باقالی می باشد. هر یک از این موارد، در گونه های مختلفی کشت می شوند. حبوبات به عنوان یکی از بهترین منابع پروتئین گیاهی، شناخته می شوند. حبوبات حاوی مقدار زیادی فیبر است. فیبر به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می کند، احساس سیری را افزایش می دهد و خطر ابتلا به بیماری های قلبی و دیابت نوع 2 را کاهش می دهد. حبوبات همچنین منبع خوبی از ویتامین های گروه B، آهن، کلسیم و سایر مواد معدنی هستند که برای سلامت عمومی بدن ضروری اند.

کاشت حبوبات باعث تثبیت نیتروژن در خاک شده و نیاز به کودهای شیمیایی را کاهش می دهد. این امر باعث کاهش هزینه های تولید و حفظ محیط زیست می شود.

با افزایش تولید حبوبات در داخل کشور، می توان وابستگی به واردات مواد غذایی را کاهش داد. همچنین با توجه به افزایش تقاضا برای محصولات غذایی سالم و گیاهی، حبوبات می توانند به عنوان یک محصول صادراتی با ارزش در بازارهای جهانی شناخته شوند.

انتخاب نوع حبوبات مناسب برای کاشت

انتخاب نوع حبوبات برای کاشت، یکی از مراحل کلیدی در موفقیت کشاورزی است. هر نوع حبوبات ویژگی ها، نیازها و مزایای خاص خود را دارند. در ادامه، به مقایسه انواع حبوبات می پردازیم.

• نخود
  • نیاز اقلیمی: نخود به آب و هوای معتدل و خاکی با زهکشی خوب نیاز دارد. این گیاه تحمل خوبی نسبت به خشکی داشته و می تواند در شرایط کم آبی رشد کند.
  • دمای مناسب: 15 تا 25 درجه سانتی گراد (نخود به دمای معتدل نیاز دارد و اکثرا در دمای بالاتر از 30 درجه سانتی گراد رشدش متوقف می شود.)
  • مدت زمان رشد: زمان رشد نخود بین 90 تا 120 روز است.
• لوبیا
  • نیاز اقلیمی: لوبیا به آب و هوای گرم و خاک غنی و حاصلخیز نیاز دارد. برای رشد ایده آل لوبیا، Ph خاک باید بین 7-6 باشد.
  • دمای مناسب: 20 تا 30 درجه سانتی گراد (لوبیا گیاهی گرمادوست است و در دماهای پایین تر از 15 درجه سانتی گراد به خوبی رشد نمی کند.)
  • مدت زمان رشد: زمان رشد لوبیا بین 50 تا 70 روز است.
• عدس
  • نیاز اقلیمی: عدس به آب و هوای معتدل و خاک سبک و با زهکشی خوب نیاز دارد. این گیاه تحمل خوبی نسبت به خشکی دارد.
  • دمای مناسب: 10 تا 25 درجه سانتی گراد (عدس به دماهای خنک تر نیاز دارد و در دماهای بالاتر از 30 درجه سانتی گراد عملکردش کاهش می یابد.)
  • مدت زمان رشد: زمان رشد عدس بین 70 تا 100 روز است.
• باقالی
  • نیاز اقلیمی: کاشت و پرورش باقالی به آب و هوای خنک و خاک غنی نیاز دارد. این گیاه در خاک هایی با pH بین 6.5 تا 7.5 بهترین رشد را دارد.
  • دمای مناسب: 10 تا 20 درجه سانتی گراد ( باقالی به دماهای خنک و معتدل نیاز دارد و در دماهای بالاتر از 25 درجه سانتی گراد رشدش معمولا متوقف می شود.)
• مدت زمان رشد: زمان رشد باقالی بین 90 تا 120 روز است.

شرایط لازم برای کاشت حبوبات

• نوع خاک: حبوبات به خاک غنی و حاصلخیز نیاز دارند. خاک هایی که دارای مواد آلی کافی هستند، می توانند به رشد بهتر حبوبات کمک کنند. خاک باید زهکشی خوبی داشته باشد تا آب اضافی در آن تجمع نکند. تجمع آب می تواند باعث پوسیدگی ریشه و بیماری های قارچی شود. خاک های لومی با ترکیب مناسب شن، سیلت و رس بهترین گزینه برای کاشت حبوبات هستند.
• pH خاک: حبوبات معمولاً در خاک هایی با pH بین 6 تا 7.5 بهترین رشد را دارند. خاک های اسیدی یا قلیایی باعث کاهش عملکرد حبوبات می شوند. مقدار pH را می توان از طریق آزمایش خاک فهمید و درصورت نیاز، با استفاده از کودهای مناسب پی اچ را تغییر داد.
• رطوبت مناسب: حبوبات به رطوبت کافی در خاک نیاز دارند، اما نباید خاک بیش از حد مرطوب باشد. هنگام آبیاری جلوگیری از آب گرفتگی و رطوبت زیاد خاک ضروری است؛ زیرا این شرایط می تواند به بیماری و پوسیدگی ریشه ها منجر شود.
• نور کافی: حبوبات برای رشد به نور خورشید نیاز دارند. نور کافی باعث افزایش تولید کلروفیل، بهبود فرآیند فتوسنتز، بهبود رشد ریشه و دانه و بهبود کیفیت حبوبات می شود. 8-6 ساعت نور خورشید در روز برای رشد بهینه گیاه ضروری است.
• آبیاری مناسب: آبیاری یکی از عوامل کلیدی در رشد و پرورش حبوبات است. نیاز آبی هر نوع حبوبات به شرایط اقلیمی، نوع خاک و مرحله رشد گیاه بستگی دارد. در بین حبوبات مختلف، باقالی نیاز به آبیاری بیش تری دارد. سایر حبوبات نیاز به آبیاری متوسط دارند، اما نباید دچار تنش آبی شوند. معمولا حبوبات را هر 10-7 روز آبیاری می کنند. بهترین روش آبیاری، روش قطره ای است. این روش به طور مستقیم آب را به ریشه ها می رساند و از هدر رفتن آب جلوگیری می کند.
• کنترل علف های هرز: کنترل علف های هرز یکی از عوامل کلیدی برای افزایش عملکرد و کیفیت حبوبات است. علف های هرز می توانند با رقابت برای آب، نور و مواد مغذی، به رشد حبوبات آسیب برسانند. شخم زدن عمیق قبل از کاشت می تواند علف های هرز موجود را از بین ببرد و بذرهای آنها را در عمق خاک دفن کند. از طرفی، کاشت حبوبات در تناوب با دیگر گیاهان، می تواند به کنترل علف های هرز کمک کند. در مراحل اولیه رشد، علف های هرز می توانند به صورت دستی یا با دستگاه های مخصوص علف زنی حذف شوند.

زمان مناسب برای کاشت حبوبات

زمان کاشت حبوبات، به شرایط اقلیمی وابسته است. به طور کلی زمان کاشت حبوبات مختلف به شرح زیر است:

• نخود
• مناطق سردسیر: اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت
• مناطق معتدل: اوایل فروردین تا اواخر اردیبهشت
• مناطق گرمسیر: اوایل اسفند تا اوایل فروردین

لوبیا

• مناطق سردسیر: اواسط تا اواخر اردیبهشت
• مناطق معتدل: اوایل اردیبهشت تا اواخر خرداد
• مناطق گرمسیر: اوایل اسفند تا اوایل اردیبهشت

عدس

• مناطق سردسیر: اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت
• مناطق معتدل: اوایل فروردین تا اواخر اردیبهشت
• مناطق گرمسیر: اوایل اسفند تا اوایل فروردین

باقالی

• مناطق سردسیر: اوایل فروردین تا اواخر اردیبهشت
• مناطق معتدل: اوایل اسفند تا اوایل فروردین
• مناطق گرمسیر: اوایل اسفند تا اوایل فروردین

نحوه کاشت حبوبات

نحوه کاشت حبوبات به نوع گیاه و شرایط محیطی بستگی دارد؛ اما به طور کلی مراحل زیر را می توان برای کاشت حبوبات دنبال کرد:

1. آماده سازی زمین: آماده سازی زمین قبل از کشت انجام می شود. در این مرحله زمین باید به خوبی شخم زده شود تا خاک نرم و هوادهی گردد. همچنین در مرحله آماده سازی، هرگونه علف هرز و سنگ های موجود در زمین باید حذف شوند. در این مرحله باید خاک را با افزودن کودهای آلی و شیمیایی تغذیه کنید تا زمین از لحاظ وجود عناصر غذایی به شرایط مطلوبی برسد و بنیه کافی برای پرورش دادن گیاه را داشته باشد.
2. کاشت بذر: بعد از آماده سازی زمین، در زمان مناسب باید اقدام به کاشت بذرها نمایید. در زمان کاشت، فاصله بین بذرها را رعایت کنید. به طور کلی، فاصله بین بذرها باید حدود 10 تا 15 سانتی متر باشد. بذرها باید در عمق 3 تا 5 سانتی متری خاک کاشته شوند. عمق زیاد می تواند باعث عدم جوانه زنی گیاه شود.
3. آبیاری: پس از کاشت، آبیاری اولیه برای تأمین رطوبت خاک ضروری است. آبیاری باید طوری باشد که خاک مرطوب باقی بماند، اما از تجمع آب جلوگیری شود.
4. مدیریت علف های هرز و آفات: بعد از رویش گیاه، باید به طور منظم علف های هرز را حذف کنید تا از رقابت با گیاهان جلوگیری شود. همچنین توجه به علائم آفات و بیماری ها و مدیریت آن ها در مراحل رشد ضروری است.

یک روش دیگر برای کاشت حبوبات، کاشت نشایی است. در کاشت نشایی، ابتدا بذرها در محیطی کنترل شده (مانند گلخانه یا خزانه) کاشته شده و پس از رشد کافی، به زمین اصلی منتقل می شوند. پس از رشد کافی نشاها (معمولاً وقتی که گیاهان به ارتفاع مناسب و چند برگ واقعی رسیدند)، آنها را به زمین اصلی منتقل می کنند. نشاها با احتیاط از خاک جدا شده و با فاصله های مناسب در زمین اصلی کاشته می شوند. بعد از کاشت نشاها، آبیاری ضروری است تا ریشه ها به خاک جدید پیوند بخورند.

برنامه کوددهی حبوبات

حبوبات برای رشد بهینه به تأمین مواد مغذی نیاز دارند. این نیازها معمولاً شامل عناصر ماکرو و میکرو می باشد. در ادامه، انواع کودهای مورد نیاز و برنامه کوددهی حبوبات را توضیح می دهیم.

1- آماده سازی زمین قبل از کاشت حبوبات

قبل از کاشت بذر و در مرحله آماده سازی خاک، نیاز به کوددهی داریم. در این مرحله معمولا از کودهای نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد استفاده می شود. مواد غذایی مورد نیاز خاک در مرحله آزادسازی، هم در قالب کودهای آلی و هم در قالب کودهای معدنی در اختیار خاک قرار می گیرند. کود گاوی،کود مرغی و کمپوست ها از جمله ترکیبات آلی هستند که می توانند به بهبود سلامت خاک و افزایش مواد مغذی کمک کنند.

کودهای معدنی نیز بر حسب نیاز خاک، به زمین اعمال می شوند. این کودها عبارتند از:

• کود نیتروژن: بهترین کود نیتروژن در مرحله آماده سازی خاک، سولفات آمونیوم می باشد. این کود ترکیبی از نیتروژن و گوگرد بوده و هر دو عنصر را برای خاک محیا می کند. سولفات آمونیوم در زمان آماده سازی به خاک اضافه می شود تا نیتروژن مورد نیاز در مراحل اولیه رشد فراهم شود.
• کود پتاسیم: پتاسیم یکی دیگر از عناصری است که در مرحله پیش از کاشت دوز خاصی از آن به خاک اعمال می شود. کلرید پتاسیم منبع خوبی از پتاسیم است. این کود به بهبود کیفیت دانه ها و مقاومت گیاه در برابر تنش های محیطی کمک می کند.
• کود فسفر: فسفر برای توسعه ریشه ها و گلدهی گیاهان ضروری است. کود سوپر فسفات تریپل گزینه خوبی برای کوددهی است.

نکته: مقدار دقیق هر کود بر اساس نیاز و کمبودهای خاک مشخص می شود. برای این منظور باید قبل از شروع هر کاری، آزمایش خاک انجام دهید. از طریق آزمایش خاک، میزان هر یک از عناصر و همچنین pH خاک را متوجه می شوید و برنامه کوددهی حبوبات را بر اساس نیازهای واقعی خاک می چینید.

2- کوددهی حبوبات در مرحله 4 تا 6 برگی شدن گیاه

در مرحله 4 تا 6 برگی شدن حبوبات، گیاه به طور فعال در حال رشد است و نیاز به مواد مغذی بیشتری دارد. در این مرحله تأمین نیتروژن، فسفر و پتاسیم مهم است. در مرحله 4 تا 6 برگی معمولا از کودهای کامل (مثل میکرو کامل) و یا کود NPK متعادل استفاده می شود. معمولا کودها در این مرحله به صورت محلول پاشی به گیاه اعمال می شوند. استفاده به موقع و مناسب از این کودها می تواند به بهبود عملکرد و کیفیت حبوبات کمک کند.

3- قبل از گلدهی

در این مرحله، گیاه نیاز به فسفر دارد. شما می توانید از کودهای حاوی فسفر برای کوددهی استفاده کنید یا اینکه از کود NPK فسفر بالا بهره ببرید. کوددهی در این مرحله اغلب به روش محلول پاشی انجام می شود. استفاده از آمینو اسید نیز در این مرحله مفید می باشد.

4- کوددهی حبوبات در مرحله تشکیل غلاف

در مرحله تشکیل غلاف، پتاسیم عنصر ضروری و الزامی است. برای این منظور می توانید از کودهای حاوی پتاسیم و یا NPK پتاسیم بالا استفاده کنید. همچنین در مرحله تشکیل غلاف از تمام عناصر میکرو، هیومیک اسید و فولویک اسید نیز می توان بهره برد. کوددهی در این مرحله به روش آبیاری و محلول پاشی انجام می شود.

5- کوددهی حبوبات در مرحله دانه بندی و پر شدن غلاف

در این مرحله باید حتما کود پتاسیم استفاده نمایید. پتاسیم به بهبود کیفیت دانه ها و مقاومت گیاه در برابر تنش های محیطی کمک می کند. همچنین استفاده از فسفر در مرحله پر شدن غلاف توصیه می شود. کوددهی در این مرحله به روش محلول پاشی صورت می گیرد.

زمان برداشت حبوبات:
تشخیص زمان مناسب برای برداشت حبوبات بسیار مهم است. زمان صحیح برداشت حبوبات وقتی است که غلاف ها به رنگ قهوه ای یا زرد درآیند. غلاف سبز نشان می دهد که گیاه هنوز به بلوغ کامل نرسیده است. دانه های داخل غلاف باید کاملاً خشک و سفت باشند. با فشردن دانه ها، نباید هیچ رطوبتی احساس شود. همچنین دانه ها باید به رنگ طبیعی خود رسیده و تغییر رنگ داده باشند.
اگر غلاف ها به راحتی شکسته شوند و دانه ها به سادگی از آنها جدا شوند، این علامت خوبی برای برداشت است. با توجه به نوع گیاه و شرایط مزرعه، کشاورزان باید بهترین روش را برای برداشت انتخاب کنند تا حداکثر بهره وری را به دست آورند.

نکات نهایی برای کوددهی حبوبات

• حبوبات به عنوان گیاهان لگومینه، می توانند نیتروژن را در خاک افزایش دهند؛ اما در ابتدای رشد به منابع نیتروژنی نیاز دارند.
• بهترین ساعات کوددهی، ساعاتی است که تابش آفتاب در کمترین حد خودش است. اوایل صبح و ساعات غروب، زمان های خوبی برای کوددهی هستند.
• در خاک های شور و قلیایی، با استفاده از کود گوگرد و هیومیک اسید، pH خاک را کاهش می دهند. pH استاندارد برای زمین های کشت حبوبات، 6-7.5 است.
• در کوددهی حبوبات، قانون اختلاط کودها را در نظر بگیرید.
• بهتر است برای تامین ریزمغذی های مورد نیاز زمین، از یک کود ریزمغذی کامل استفاده کنید.