تاثیر مدیریت نیتروژن بر افزایش میزان پروتئین در حبوبات (عدس، نخود، لوبیا)
نیتروژن از عناصر ضروری برای رشد گیاهان است و نقش کلیدی در افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی ایفا می کند. پروتئین حبوبات از مهم ترین ارزش های غذایی آن هاست. با مدیریت مصرف نیتروژن، می توانید میزان پروتئین حبوبات را افزایش دهید.
در این مطلب به بررسی تاثیر مدیریت نیتروژن بر افزایش میزان پروتئین در حبوبات (از جمله عدس، نخود و لوبیا) می پردازیم. با ما همراه باشید.
نیتروژن چگونه بر افزایش پروتئین حبوبات تاثیر دارد؟
حبوبات مانند عدس، نخود و لوبیا از مهم ترین منابع پروتئین گیاهی در تغذیه انسان هستند. نیتروژن به عنوان یکی از عناصر اصلی غذایی، نقش مستقیم در سنتز پروتئین ها دارد. تأمین نیتروژن کافی در مراحل رشد، باعث افزایش غلظت پروتئین در دانه ها شده و ارزش غذایی آن ها را بهبود می بخشد. وجود نیتروژن کافی علاوه بر افزایش پروتئین، بر رشد رویشی، تشکیل غلاف و عملکرد دانه نیز اثرگذار است.
در گیاهان حبوبه ای، کمبود نیتروژن باعث کوچک شدن دانه ها، کاهش عملکرد و افت کیفیت می شود. در مقابل، تأمین نیتروژن متعادل باعث بهبود وزن دانه و افزایش غلظت پروتئین می گردد. مطالعات نشان می دهد که تامین نیتروژن مورد نیاز خاک به طور مستقیم بر افزایش میزان پروتئین حبوبات تاثیر دارد. بهینه سازی مقدار نیتروژن باعث افزایش عملکرد و کیفیت پروتئین در حبوبات می شود. مدیریت نیتروژن همچنین سایر خواص تغذیه ای حبوبات را بهبود می بخشد. با افزودن کودهای نیتروژنی در مراحل رشد، می توان میزان پروتئین در حبوبات را افزایش داد.
کاشت حبوبات خود باعث تثبیت نیتروژن خاک می شود!
حبوبات از مهم ترین گیاهان تثبیت کننده نیتروژن خاک هستند. ريشه حبوبات (مخصوصا نخود) به دليل ايجاد همزيستي با باكتري هاي تثبيت كننده نيتروژن، می تواند نيتروژن هوا را تثبيت كند و در اختيار گياه قرار دهد. گیاهان حبوبه ای بخشی از ازت مورد نیاز خود را از طریق همزیستی با باکتری های ریزوبیوم به دست می آورند. به شرط آنکه این باکتری ها به میزان کافی درون خاک وجود داشته باشند. ما بقی باید از طریق کودهای ازته در اختیار گیاه قرار بگیرد.
حبوبات را “کود سبز” می نامند. زیرا این گیاهان خاک اطراف خود را غنی می کنند. گیاهان پوششی مانند حبوبات برای احیای خاک های تخریب شده ضروری هستند. این گیاهان برای کاشت چرخشی محصولات زراعی بسیار مناسبند.
در برنامه کوددهی حبوبات، در دوره های خاصی مجاز به کوددهی با کودهای ازته هستیم. کود ازته در دو یا سه مرحله به حبوبات اعمال می شود. مهم ترین مرحله، قبل از کاشت بذر است. بعد از آن می توان در مرحله رویش گیاه و مرحله 4 تا 6 برگی شدن، حبوبات را با استفاده از کود نیتروژنه تغذیه نمود. کوددهی با کود نیتروژن در مرحله دانه بندی و پر شدن غلاف، به افزایش پروتئین کمک می کند، اما باید در مصرف ازت در این مرحله دقت کنید؛ زیرا کود اصلی و موثر در این مرحله، کود پتاسیم است. به جای اعمال یکباره نیتروژن، می توانید آن را به صورت تدریجی و در چند نوبت در طول فصل رشد به گیاه بدهید. این کار کمک می کند تا گیاه نیتروژن را بهتر جذب کند و از هدر رفت آن جلوگیری شود.
روش های مدیریت نیتروژن در کشت حبوبات
با توجه به تاثیرات مثبت نیتروژن بر عملکرد و کیفیت پروتئین در حبوبات، کشاورزان باید به روش های مدیریت نیتروژن توجه ویژه ای داشته باشند. این کار نه تنها به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی کمک می کند، بلکه ارزش غذایی و اقتصادی حبوبات را نیز بالا می برد. مدیریت نیتروژن تنها به مصرف کود محدود نمی شود، بلکه شامل مجموعه ای از روش هاست. در ادامه آن ها را توضیح می دهیم.
تقویت میکروارگانیسم ها جهت تاثیر نیتروژن بر پروتئین حبوبات
میکروارگانیسم ها، به ویژه باکتری های تثبیت کننده نیتروژن، نقش مهمی در جذب نیتروژن در گیاهان حبوبه ای دارند. این باکتری ها می توانند نیتروژن جو را به فرم قابل استفاده برای گیاه تبدیل کنند و به این ترتیب به افزایش میزان نیتروژن در خاک و بهبود کیفیت پروتئین کمک کنند. استفاده از تلقیح بذر با ریزوبیوم پیش از کشت، یکی از بهترین روش ها برای مدیریت نیتروژن در مزارع حبوبات است.
مدیریت زمان و میزان مصرف کودهای نیتروژنه
حبوبات به عنوان گیاهان لگومینه، می توانند نیتروژن را در خاک افزایش دهند؛ اما در ابتدای رشد به منابع نیتروژنی نیاز دارند. کوددهی باید با توجه به شرایط خاک و نوع حبوبات صورت بگیرد. بهترین ساعات کوددهی، ساعاتی است که تابش آفتاب در کمترین حد خودش است. اوایل صبح و ساعات غروب، زمان های خوبی برای کوددهی هستند. بعد از کوددهی حتما آبیاری انجام شود.
آزمون خاک برای تعیین نیاز واقعی گیاه به نیتروژن
کود نیتروژنه باید به میزان نیاز خاک مصرف شود. در غیر این صورت مصرف بیش از حد و مصرف کم این کود، بر رشد گیاه تاثیر منفی می گذارد. مصرف بیش از حد نیتروژن باعث رشد بیش از اندازه گیاه و کاهش عملکرد دانه می شود. برای تشخیص نیاز دقیق گیاه، حتما آزمایش خاک انجام دهید و برنامه کوددهی مناسبی تعیین کنید.
کوددهی مرحله ای جهت تاثیر نیتروژن بر پروتئین حبوبات
برای اثرگذاری بیشتر، کوددهی را به صورت مرحله ای انجام دهید. به این صورت که مقدار نیتروژن مورد نیاز خاک (که در آزمایش خاک مشخص شده است) را تقسیم کرده و در 2 تا 4 مرحله کوددهی کنید.
استفاده از کودهای آلی و شیمیایی به صورت ترکیبی
استفاده از ترکیب کودهای آلی و شیمیایی به بهبود کیفیت خاک و افزایش عملکرد گیاهان، به ویژه حبوبات، کمک می کند. کودهای آلی شامل مواد طبیعی مثل کمپوست، فضولات دامی، و کاه و کلش هستند. این مواد به افزایش فعالیت میکروبی خاک کمک کرده و ساختار خاک را بهبود می بخشند.
استفاده از هر دو نوع کود (آلی و شیمیایی) به صورت ترکیبی مزایای بیشتری ارائه می دهد. کودهای آلی به بهبود ساختار خاک و افزایش ظرفیت نگهداری آب کمک می کنند، در حالی که کودهای شیمیایی به سرعت نیاز نیتروژنی گیاه را تأمین می کنند. این ترکیب به بهبود رشد و عملکرد حبوبات کمک می کند.
در کوددهی حبوبات، قانون اختلاط کودها را در نظر بگیرید
برخی از کودها ممکن است در ترکیب با یکدیگر اثرات منفی ایجاد کنند. برای مثال ترکیب نیتروژن و کلسیم باعث کاهش جذب این عناصر می شود. نوع خاک و pH آن نیز می تواند بر روی نحوه اختلاط و تأثیر کودها مؤثر باشد. بنابراین باید توجه ویژه ای به نوع کودها و شرایط خاک داشته باشید.
کاهش pH خاک در خاک های شور و قلیایی
خاک های شور و قلیایی تأثیر منفی بر رشد گیاهان، از جمله حبوبات، دارند. کاهش pH خاک به بهبود شرایط رشد کمک می کند. گوگرد به عنوان یک ماده کاهنده pH خاک عمل می کند. این ماده می تواند به کاهش قلیایی بودن خاک و افزایش اسیدیته آن کمک کند. با اعمال گوگرد، میکروارگانیسم های خاک فعال تر می شوند و عناصر غذایی بیشتری در دسترس گیاه قرار می گیرد. برای کشت حبوبات، pH مناسب بین 6 تا 7.5 است. در صورتی که pH خاک بالاتر از 7.5 باشد، می تواند به کاهش جذب عناصر غذایی، به ویژه آهن و منگنز، منجر شود.
انتخاب بهترین کود ازت برای حبوبات
کود اوره، نیترات آمونیوم و سولفات آمونیوم پر مصرف ترین کودهای ازته شیمیایی هستند. از آنجایی که اکثر زمین های کشاورزی ایران قلیایی هستند، انتخاب اول ما در این گونه زمین ها، سولفات آمونیوم است. کود سولفات آمونیوم به دلیل داشتن گوگرد، پی اچ خاک را به وضعیت نرمال می رساند. این کود برای کوددهی خاک های شور نیز مناسب است. کود نیتروژنه سولفات آمونیوم، آبشویی کمی داشته و اثرگذاری بالایی در تامین نیتروژن مورد نیاز گیاهان دارد.
در صورتی که درصد نیتروژن موجود در خاک خیلی پایین است، می توانید یک یا دو مرحله اوره نیز استفاده کنید. دقت داشته باشید که کود اوره نسبت به سولفات آمونیوم آبشویی و تبخیر بیش تری داشته و برای خاک های شور نیز توصیه نمی شود.
