بیماری اسکب سیب زمینی چیست؟ چطور این بیماری را کنترل و درمان کنیم؟

سیب زمینی جزو محصولات کشاورزی غده ای بوده و در سبد غذایی اکثر کشورها جایگاه ویژه ای دارد. بعد از گندم، ذرت و برنج، سیب زمینی جایگاه چهارم در تولیدات کشاورزی را به خود اختصاص داده است. بیماری اسکب سیب زمینی یکی از مشکلات رایج کشاورزانی است که سیب زمینی کشت می کنند. این بیماری کیفیت ظاهری سیب زمینی را کاهش می دهد و باعث مسموم شدن یا خرابی سیب زمینی نمی شود. از آنجایی که در فروش محصولات کشاورزی ظاهر محصول اهمیت زیادی دارد، کشاورزان مجبور می شوند سیب زمینی که دچار اسکب شده را بسیار ارزان تر از قیمت روز بازار بفروشند.
اسکب سیب زمینی (Potato Scab) با نام علمی Streptomyces scabies باعث ایجاد ضایعات نکروزه با بافت چوب پنبه ای می شود. این ضایعات ممکن است سطحی یا گسترده باشند. همچنین رنگ این ضایعات متغیر است. بروز حفره ها و ترک های شبکه ای بر روی غده ها نیز از علائم اسکب است. بسیاری از موجودات زنده موجود در خاک جذب بافت های آسیب دیده سیب زمینی می شوند؛ به همین دلیل لکه های اسکب ممکن است توسط هزارپا، کرم های سفید و… عمیق تر شوند.

اسکب علاوه بر سیب زمینی در محصولات ریشه ای دیگری مثل چغندر، هویج، تربچه و شلغم نیز بروز می کند. در ایران این بیماری را با نام های اسکب سیب زمینی، جرب سیب زمینی، اسکب چاله دار و… می شناسند.

علائم بيماري اسکب سیب زمینی (جرب) کدامند؟

بیماری جرب سیب زمینی به چند صورت بروز می کند:

• زخم چوب پنبه ای که با نام جرب کرکی و جرب سطحی نیز شناخته می شود. معمولا زخم های چوب پنبه ای روی غده سیب زمینی مشاهده می شود که خرمایی رنگ یا قهوه ای هستند. این زخم ها به صورت تصادفی بر روی سطح غده پخش می شوند و اندازه های مختلفی دارند. در جرب سطحی اندازه لکه ها متغیر است. ممکن است این لکه ها به هم متصل شده و لکه های بزرگ تری را روی سیب زمینی ایجاد کنند. لکه های چوب پنبه ای ممکن است تا حدودی برآمدگی یا فرورفتگی به وجود آورند.
• حالت دوم جرب عمیق یا حفره ای نام دارد. در این نوع اسکب، حفره های فرورفته در مرکز سیب زمینی شکل می گیرند که سطحی یا عمیق هستند. زخم ها تقریبا گرد و اغلب حدود 1 تا 5 میلیمتر قطر دارند.
• ظهور ترک های شبکه ای یکی دیگر از نشانه های بیماری اسکب سیب زمینی است.

علائم اسکب ممکن است از اولین روز رشد کردن غده قابل مشاهده بوده یا حتی تا زمان برداشت دیده نشود. در صورتی که بیماری کنترل نشود، تا سال های سال ممکن است محصول شما با نشانه های بیماری اسکب به بار بنشیند.

دلیل بروز بیماری اسکب سیب زمینی چیست؟

اسکب نوعی بیماری باکتریایی است. با شروع فصل بهار و افزایش دما، این بیماری شیوع پیدا می کند. بهترین دما برای توسعه این بیماری دمای محدوده 24-19 درجه سانتی گراد است. البته برخی محققان اعتقاد دارند باکتری این بیماری در دمای 31-10 درجه نیز توسعه پیدا می کند.

عامل بیماری اسکب، باکتری Streptomyces scabies است که در اکثر خاک های مزارع سیب زمینی، هویج، چغندر، تربچه و سایر محصولات غده ای وجود دارد. PH خاک برای توسعه این باکتری باید بالاتر از 5.5 باشد.

مهم ترین دلایل بروز بیماری اسکب این موارد هستند:

• آلوده بودن بستر کشت
• رسیدن هاگ آلوده از طریق وزش باد
• استفاده از ماشین آلات کشاورزی آلوده به اسکب
• قلیایی بودن خاک و PH بالای خاک
• تناوب کاشت محصولات غده ای
• وجود خاک هایی با بافت سبک و شنی (به این دلیل که این نوع خاک ها سریعا رطوبت را از دست می دهند)
• وجود بقایای گیاهی پوسیده آلوده به اسکب
• استفاده از کود حیوانی آلوده به اسکب
• آب و هوای گرم و خشک (هوای گرم 5-2 هفته بعد از شروع تشکیل غده ها، احتمال بروز این بیماری افزایش می یابد)

بعد از اینکه باکتری وارد زمین شد، تا مدت نامحدودی باقی می ماند و در صورتی که آن را کنترل نکنید، همه ساله محصولات شما را تحت تاثیر قرار می دهد. یعنی تاثیر اسکب تنها برای محصولات همان سال نیست؛ بلکه اگر عامل مشکل رفع نشود، محصولات شما همه ساله درگیر این بیماری خواهند بود.

باکتری استرپتومایسس توسط هاگ، آب آلوده، خاک آلوده و… پخش می شود و بر روی نماتدها و حشرات سوار می شود. این باکتری از طریق زخم ها وارد غده سیب زمینی می شود. وقتی اسکب استرپتومایسس در گیاه قرار می گیرد، فیتوتوکسینی به نام تاکستومین تولید می کند که دیواره های سلولی را شکسته و به سلول های در حال رشد نفوذ می کند. با مرگ سلول های گیاه سیب زمینی، سلول های چوب پنبه ای تولید می شوند و با فشار وارد کردن به بیرون، ضایعه اسکب را تشکیل می دهند. با ادامه رشد این سلول های چوب پنبه ای، ضایعات بزرگ تر شکل می گیرند. البته در برخی گونه های سیب زمینی، به جای تشکیل ضایعه چوب پنبه ای، اسکب حفره ای یا برآمده تشکیل می شود.

راه های کنترل و درمان بیماری اسکب سیب زمینی

خرید گونه های مقاوم سیب زمینی

برخی گونه های سیب زمینی نسبت به بیماری اسکب مقاوم ترند؛ خرید این گونه ها خیال شما را از ابتلا به بیماری راحت می کند. ارقامی که پوست زبرتری دارند معمولا در برابر بیماری اسکب مقاوم ترند. خرید ارقامی که با منطقه سازگارتر هستند، برای پیشگیری از بیماری جرب منطقی تر است.

عدم کشت متناوب محصولات غده ای

در زمینی که باکتری Streptomyces scabies دارد، تا حد امکان نباید محصولات غده ای کاشته شود؛ چرا که کشت متوالی سیب زمینی جمعیت ایـن باکتری ها را به شدت افزایش می دهد. چغندرقند، هویج، شلغم و هر محصول غده ای دیگری که در معرض باکتری اسکب قرار بگیرد، به این بیماری مبتلا می شود. برای ضعیف شدن و از بین رفتن این باکتری، بهتر است هر چند سال یک بار در زمین سیب زمینی کاشته شود. در سال های دیگر می توانید با محصولاتی مثل یونجه، گندم، ذرت و… تناوب کشت ایجاد کنید.

بهترین بازه زمانی برای ایجاد تناوب کشت، چهار سال است. یعنی شما مجاز هستید هر 4 سال یک بار در یک زمین مشخص سیب زمینی بکارید. با این کار می توانید بیماری اسکب را کنترل کنید. اگر زراعت اصلی شما کشت سیب زمینی است، بهترین کار این است که هر سال محصولتان را در یک زمین جدید بکارید. اجاره زمین برای کشت سیب زمینی ایده عالی است؛ با اجاره زمین هر سال می توانید محصول را در خاک جدیدی بکارید. اما باید مطمئن شوید که زمین جدید آلوده به اسکب نباشد. برای این منظور باید مطمئن شوید که در پنج سال گذشته در این زمین ها چه محصولی کشت شده است.

کنترل PH خاک جهت رفع بیماری اسکب سیب زمینی

بیماری جرب سیب زمینی در خاک قلیایی بیش تر رشد می کند. پایین نگه داشتن PH خاک باعث کنترل جرب می شود. برای کنترل این بیماری شما باید PH خاک را بین 3.5 تا 5 نگه دارید. استفاده از کود گوگرد که PH خاک را اسیدی می کند، برای جلوگیری از جرب سیب زمینی بسیار مناسب است.
برای پایین نگه داشتن و کنترل PH خاک، در مصرف کودهای شیمیایی دقت کنید. برای مثال برخی کودهای نیتروژن دار ممکن است PH خاک را افزایش دهند. از آنجایی که نیتروژن از عناصر ضروری برای رشد گیاهان است، شما می توانید از سولفات آمونیوم که یک کود اسیدی است و نیتروژن مورد نیاز گیاه را تامین می کند استفاده کنید. کود سولفات آمونیوم ترکیبی از نیتروژن و گوگرد است. گوگرد موجود در این کود باعث حفظ PH خاک می شود. اسید سولفوریک یکی دیگر از کودهای اسیدی است که پایین ماندن PH خاک می شود. به همین ترتیب در انتخاب کود باید اسیدی یا قلیایی بودن آن را در نظر بگیرید و کوددهی زمین را مدیریت کنید.

اجتناب از مصرف کود حیوانی

کودهای حیوانی مثل کود مرغی و سایر بقایای دامی، آلودگی خاک به باکتری اسکب را بیش تر می کنند. برای این منظور در چنین خاک هایی تا حد امکان نباید از کود حیوانی استفاده کرد. البته این در صورتی است که بخواهید در زمین محصولات غده ای بکارید. همچنین از مواد آهکی در زمین آلوده به جرب استفاده نکنید. به جای آن می توانید از گوگرد مایع و کمپوست استفاده کنید. پروسه تولید کمپوست حرارتی است؛ به همین دلیل عوامل بیماری زا در روند تولید از بین می روند و کود کمپوست عاملی برای توسعه جرب محسوب نمی شود.

رفع بیماری اسکب سیب زمینی با حفظ رطوبت خاک

گرما و خشکی دو عامل مهم برای رشد اسکب به حساب می آیند. دمای بالای 21 درجه سانتی گراد و رطوبت خاک کم تر از 65 درصد، برای رشد اسکب ایده آل هستند. 5-2 هفته بعد از تشکیل غده، دوران مهمی برای محصول سیب زمینی است. در این دوره اگر محیط غده گرم و خشک باشد، باکتری ها شرایط ایده آلی برای حمله خواهند داشت. به همین دلیل باید در هفته های دوم تا پنجم بعد از کاشت سیب زمینی، خاک را مرطوب نگه دارید. رطوبت خاک در طول زمان تشکیل غده باید 85-80 درصد باشد.
برای تشخیص بهترین دوره زمانی آبیاری، بهتر است با کارشناس کشاورزی با تجربه مشورت کنید. بسته به اینکه خاک زمین شما سبک است یا سنگین و با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه تان، کارشناس بهترین دوره زمانی برای آبیاری زمین سیب زمینی را تعیین می کند.

استفاده از قارچ کش

یکی از راهکارهای کنترل بیماری اسکب، استفاده از قارچ کش هایی است که از بروز بیماری جرب جلوگیری می کنند. برای این منظور برندهای مختلف تولید قارچ کش و آفت کش، محصولاتی ارائه داده اند. معمولا نحوه مصرف قارچ کش ها به این صورت است که در دو یا چند مرحله قارچ کش به گیاهان و یا به خاک اعمال می شود. بسته به ویژگی های قارچ کش، یک یا چند مرحله از این محصولات باید استفاده شود تا بیماری در حد خوبی کنترل گردد. همچنین برای کنترل آفات می توان از کودهای حاوی گوگرد استفاده کرد. تاثیر کود گوگرد بر کنترل آفات می تواند از بروز اسکب سیب زمینی جلوگیری کند.

برای اینکه بهترین نتیجه را در کنترل و درمان بیماری اسکب بگیرید، بهتر است از روش های فوق چند مورد را به صورت ترکیبی انجام دهید. برای مثال استفاده از قارچ کش همراه با حفظ رطوبت خاک و کاشت گونه مقاوم به اسکب، نتیجه بهتری نسبت به یک روش تنها خواهد داشت.