نکات مهم در کوددهی گیاهان گلخانه ای

در دهه های اخیر، کشت گلخانه ای به یکی از روش های محبوب برای پرورش گیاهان تبدیل شده است. گلخانه شرایطی را فراهم می کند تا در محیط کنترل شده، هر نوع گل، گیاه و میوه ای را پرورش دهید. کوددهی گیاهان گلخانه ای شرایط و قوانین ویژه ای دارد. در این مطلب توضیح می دهیم که گیاهان گلخانه ای به چه نوع کودهایی نیاز دارند و نحوه کوددهی گیاهان گلخانه ای چگونه است.

اهمیت تغذیه گیاهان گلخانه ای

تولید محصولات کشاورزی در گلخانه، باعث می شود تا بتوانید انواع محصولات باغی و زراعی را خارج از فصل رشد پرورش دهید. استفاده مداوم از بستر کشت گلخانه ای، باعث می شود که عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان به حداقل برسند. برای جبران این کمبود، گلخانه نیاز به کوددهی دارد.
برای اینکه گیاهان گلخانه ای رشد خوبی داشته باشند، باید به تغذیه آن ها اهمیت دهیم. تغذیه مناسب گیاهان گلخانه ای نه تنها بازدهی گیاهان را به حداکثر می رساند، بلکه از فشرده شدن خاک و برخی امراض گیاه نیز جلوگیری می کند. البته در گلخانه، نیاز هر گیاه نسبت به گیاه دیگر متفاوت است؛ بنابراین باید کودهای مورد نیاز هر گیاه را بشناسید و برای تقویت انواع گیاهان گلخانه ای، تنها از یک کود مشخص استفاده نکنید.
انتخاب کود مناسب و درست، باعث می شود که گیاهان بهترین رشد ممکن را داشته باشند و محصول بیش تر و با کیفیت تری تولید کنند. کوددهی گیاهان گلخانه ای باید متوازن باشد. با رعایت نکات کوددهی و فراهم کردن محیط مناسب رشد، کاشت گلخانه ای می تواند به یک روش خوب کشاورزی تبدیل شود.

انواع کودهای گلخانه ای کدامند؟

در یک دسته بندی کلی، کودهای گلخانه ای را می توان به دو دسته کود آلی و کود شیمیایی تقسیم کرد.

1- کود آلی

کودهای آلی به مواد غذایی طبیعی و زیستی گفته می شوند که برای افزایش حاصلخیزی خاک و تأمین مواد مغذی مورد نیاز گیاهان استفاده می شوند. این کودها از منابع طبیعی تهیه می شوند و شامل موارد زیر هستند:

• کود حیوانی (مانند کود گاوی، گوسفندی، مرغی، اسبی و…)
• کود گیاهی (مانند کمپوست، ورمی کمپوست، کود سبز و…)
• کود آلی تجاری (مانند کودهای دامی فرآوری شده، کودهای گیاهی فرآوری شده و…)

کودهای آلی برای تجزیه شدن به زمان بیش تری نیاز دارند. بنابراین جذب این کودها توسط گیاه طولانی تر است. مصرف کودهای آلی و حیوانی است به اصلاح بافت خاک کمک کرده و جذب سایر عناصر را در گیاه بالا می برد.
کودهای آلی در مقایسه با کودهای شیمیایی، علاوه بر تأمین مواد مغذی، موجب بهبود ساختار و افزایش میکروارگانیسم های مفید خاک می شوند. این امر باعث افزایش حاصلخیزی و قدرت نگهداری آب در خاک می گردد. همچنین کودهای آلی با تبدیل مواد آلی به مواد معدنی قابل جذب برای گیاهان، موجب افزایش رشد و عملکرد محصولات کشاورزی می شوند.
کود مرغی یکی از محبوب ترین کودهای آلی است که در گلخانه ها استفاده می شود. این کود به دلیل داشتن مقادیر بالای ازت، فسفر و پتاسیم، بسیار مغذی است.

2- کود شیمیایی

کودهای شیمیایی، کودهایی هستند که به صورت صنعتی و با استفاده از فرآیندهای شیمیایی تولید می شوند. این کودها حاوی ترکیبات معدنی خالص مورد نیاز گیاهان هستند. کود های شیمیایی برخلاف کودهای ارگانیک نیاز به تجزیه شدن ندارند؛ در نتیجه مواد مغذی به طور مستقیم در اختیار گیاه قرار می گیرند و به سرعت جذب گیاه می شوند. انواع کودهای شیمیایی کودهای ازته (نیتروژن دار)، کودهای فسفاته، کودهای پتاسیمی و… هستند که در ادامه آن ها را معرفی می کنیم.
کودهای شیمیایی بسیار سریع تر از کودهای آلی در دسترس گیاهان قرار می گیرند و باعث افزایش سریع رشد و عملکرد محصولات کشاورزی می شوند. اما در صورت مصرف بیش از حد، می توانند موجب آلودگی محیط زیست و نابود شدن گیاه شوند. بنابراین باید با دقت و با توجه به نیاز گیاهان مصرف شوند.

دسته بندی کودهای گلخانه ای از نظر میزان مصرف

کودهای مورد استفاده گیاهان از لحاظ میزان مصرف به دو دسته تقسیم می شوند:

• کودهای پرمصرف (ماکرو المنت ها)
• کودهای کم مصرف (میکرو المنت ها)

عناصر پرمصرف گیاهان گلخانه ای

عناصر ماکرو (پرمصرف) 6 عنصر هستند که به مقدار زیادی در گیاهان وجود دارند. ازت، فسفر ، پتاسیم، کلسیم، گوگرد و منیزیم عناصر ماکرو موجود در گیاهان گلخانه ای هستند. انواع کودها برای تامین این عناصر وجود دارند که بر اساس نوع گیاه و نیاز آن، باید کود مورد نیاز اعمال شود.

• نیتروژن: گیاهان بیش تر از هر عنصر دیگری به نیتروژن نیاز دارند. این عنصر عامل رشد گیاه، سبز بودن گیاه و بهبود کیفیت محصول می شود. نیتروژن جزء اصلی ساختار پروتئین های گیاهی است. بنابراین با افزایش نیتروژن، سنتز پروتئین ها و آنزیم های ضروری برای فعالیت های حیاتی گیاه افزایش می یابد. تقویت ریشه ها و افزایش مقاومت به تنش ها از دیگر مزایای تامین بودن نیتروژن گیاه است. کود اوره، کود سولفات آمونیوم و کود نیترات آمونیوم منابع اصلی تامین نیتروژن گیاهان و درختان هستند. نیاز ازتی (نیتروژنی) هر گیاهی متفاوت است؛ برای تشخیص میزان نیتروژن مورد نیاز گیاه و دوزهای مصرفی، باید با کارشناس کشاورزی یا کشاورز باتجربه مشورت کنید.
• فسفر: فسفر یکی دیگر از عناصر ماکرو مورد نیاز گیاهان است. این کود باعث گسترش ریشه و افزایش میزان باردهی درختان میوه می شود. این عنصر در انتقال و ذخیره انرژی در گیاه نقش اساسی دارد. سنتز و انتقال قندها و افزایش مقاومت به تنش های محیطی مهم ترین تاثیرات عنصر فسفر هستند. عنصر فسفر و آهن در خاک بر یکدیگر تاثیرگذارند. به این صورت که افزایش فسفر باعث کمبود آهن و زیاد بودن آهن باعث کمبود فسفر می شود.
• پتاسیم: کودهای پتاسیم نقش نگهدارنده را در گیاه ایفا می کنند. عنصر پتاسیم باعث افزایش ضخامت بخش بیرونی کوتیکول می شود. کمبود پتاسیم در گیاه باعث شکننده شدن گیاهان گلخانه ای می گردد. در صورت کمبود پتاسیم، احتمال هجوم آفات، حشرات و قارچ بیش تر می شود. پتاسیم به باز و بسته شدن روزنه ها کمک می کند که این فرایند در تبخیر و تعرق، فتوسنتز و تنفس گیاه نقش دارد.
• کلسیم: کلسیم در تشکیل دیواره سلولی و غشاهای سلولی گیاهان نقش دارد. این عنصر باعث ایجاد استحکام و یکپارچگی ساختاری در گیاه می شود. عنصر کلسیم در تنظیم فرآیندهای مهمی مانند تقسیم سلولی، طویل شدن سلول، تشکیل ریشه و رشد گل ها و میوه ها نقش دارد. این عنصر به افزایش مقاومت گیاهان در برابر بسیاری از بیماری های قارچی و باکتریایی کمک می کند. در مجموع، کلسیم نقش مهمی در استحکام ساختاری، تنظیم فرآیندهای فیزیولوژیکی و مقاومت در برابر تنش های محیطی دارد. کمبود کلسیم می تواند منجر به کاهش رشد و نمو گیاهان و افزایش حساسیت آنها به بیماری ها شود.
• منیزیم: نقش منیزیم در رشد گیاه شامل نقش در فتوسنتز، انتقال و ذخیره انرژی، تقسیم سلولی و رشد ریشه و تنظیم اسمزی و باز و بسته شدن روزنه ها است. کمبود منیزیم باعث کلروز بین رگبرگی در برگ های پیر شده و برگ ها را خشک می کند. در بعضی گیاهان افزایش پتاسیم باعث کمبود منیزیم می شود، بنابراین پتاسیم از جذب منیزیم جلوگیری می کند. هرچقدر منیزیم گیاه کمتر باشد، رشد گیاه کاهش بیش تری پیدا می کند.
• گوگرد: گوگرد یکی دیگر از عناصر ماکرو مورد نیاز گیاهان گلخانه ای است. عنصر گوگرد باعث بهبود فتوسنتز، افزایش سنتز پروتئین، بهبود کیفیت محصول، افزایش مقاومت به بیماری ها و بهبود جذب سایر عناصر می شود. سولفات آمونیوم یکی از بهترین کودهای کشاورزی است که نیتروژن و گوگرد مورد نیاز گیاهان را تامین می کند. این کود در اشکال مختلفی ساخته می شود که از پراستفاده ترین انواع آن می توان به سولفات آمونیوم کریستاله اشاره کرد.

عناصر کم مصرف گیاهان گلخانه ای

تعداد عناصر میکرو (کم مصرف) 6 عنصر است که میزانشان در گیاه کمتر است اما وجوشان برای سلامت گیاه ضرورت دارد. آهن، روی، منگنز، مس، بر و مولیبدن عناصر میکرو مورد نیاز گیاهان هستند.

• آهن: آهن نقش کلیدی در فرآیندهای فیزیولوژیکی گیاه ایفا می کند. این عنصر در ساخت کلروفیل، زنجیره انتقال الکترون در فتوسنتز، تنفس سلولی، سنتز پروتئین و فعالیت های آنزیمی گیاه نقش دارد.
• منگنز: منگنز بخشی از پروتئین های آنزیمی است که در فرآیندهای فتوسنتز و تجزیه آب نقش دارند. منگنز جزء آنزیم های اکسیدکننده مانند سوپراکسید دیسموتاز است که در محافظت سلول در برابر آسیب های اکسیداتیو نقش دارد. این عنصر در سنتز پروتئین و نوکلئیک اسید، در واکنش های متابولیکی مرتبط با کربوهیدرات ها و تولید و رشد گل و میوه موثر است. کمبود منگنز در گیاهان باعث بروز علائمی مثل کلروز برگ ها، کاهش رشد و تأخیر در گلدهی و میوه دهی می شود.
• روی: روی آنزیمی است که وجودش در بسیاری از فعالیت ها ضروری است. این آنزیم ها در فرآیندهای متابولیکی گیاهان نقش دارند. این عنصر برای سنتز و عملکرد صحیح پروتئین ها در گیاهان ضروری است. روی در تولید هورمون های گیاهی مانند اکسین، جیبرلین و سیتوکنین نقش دارد که در رشد و نمو گیاهان حیاتی هستند. همچنین وجود این عنصر برای تولید کلروفیل و سبزینگی برگ ها و افزایش مقاومت گیاهان به تنش های محیطی مانند خشکی، شوری و آلودگی ها نقش دارد. کمبود روی در گیاهان باعث بروز علائمی مثل کوتولگی، کلروز برگ ها، کاهش رشد ریشه و ساقه و کاهش عملکرد می شود. بنابراین تأمین کافی روی برای گیاهان امری ضروری است.
• بر: بر نقش مهمی در فرآیندهای فیزیولوژیکی ایفا می کند. این عنصر برای تقسیم و رشد سلولی گیاهان ضروری است. کمبود این عنصر باعث اختلال در تقسیم و رشد سلول ها می شود. بر در تشکیل پکتین و سایر ترکیبات دیواره سلولی نقش دارد. این عنصر در انتقال قندها و هورمون ها در داخل گیاه نقش اساسی دارد. کمبود بر باعث اختلال در تشکیل و رشد گل و میوه گیاهان و ریزش گل و میوه می شود.
• مس: مس برای سنتز لیگنین که جزء ساختاری دیواره سلولی گیاهان است، ضروری است. عنصر مس در سنتز برخی پیگمان ها مانند لیگنین و مالانین نقش دارد. این عنصر برای سنتز و فعالیت برخی هورمون های گیاهی مانند اتیلن ضروری است. همچنین برای تشکیل و استحکام دیواره سلولی گیاهان مورد نیاز است. کمبود مس در گیاهان باعث بروز علائمی مثل کلروز و سوختگی برگ ها، کاهش رشد، کاهش گلدهی و عملکرد می شود. بنابراین تأمین کافی مس برای گیاهان بسیار مهم است.
• مولیبدن: مولیبدن جزء آنزیم نیتروژناز است که در فرآیند تثبیت نیتروژن توسط گیاهان نقش اساسی دارد. این فرآیند برای رشد و نمو گیاهان ضروری است. مولیبدن در متابولیسم ترکیبات نیتروژنی مانند نیترات و آمونیاک نقش دارد. مولیبدن در ساختار بسیاری از آنزیم ها حضور دارد و عملکرد آنها را تنظیم می کند. از دیگر تاثیرات این عنصر می توان به تشکیل و رشد گل و میوه گیاه و تاثیر این عنصر در واکنش های فتوسنتزی اشاره کرد. کمبود مولیبدن در گیاهان باعث بروز علائمی مثل کلروز برگ ها، کاهش رشد، کاهش گلدهی و میوه دهی و ایجاد مشکل در متابولیسم نیتروژن می شود. بنابراین تأمین مناسب مولیبدن برای گیاهان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

فرمولاسیون کوددهی گیاهان گلخانه ای

کنترل pH خاک یکی از نکات اساسی در گلخانه ها است. pH خاک نقش مهمی در دسترسی گیاهان به مواد مغذی دارد و کنترل این فاکتور باعث حفظ تعادل و بهبود رشد گیاهان می شود. دما، رطوبت و نور مهم ترین عوامل موثر بر عملکرد گیاهان هستند. همچنین کوددهی گیاهان باعث می شود تا کمبود مواد غذایی خاک جبران شود. انواع کودهای آلی، شیمیایی و زیستی در گلخانه ها مصرف می شوند.
در کوددهی گیاهان گلخانه ای باید عناصر ماکرو مغذی و میکرومغذی ها به طور متعادل به گلخانه اعمال شوند. رعایت میزان کوددهی به گیاهان گلخانه ای و حفظ شرایط محیطی ایده آل؛ باعث تنظیم pH خاک می شود.

نیاز خاک گلخانه به درشت مغذی هایی مثل نیتروژن، فسفر و پتاسیم، بیش تر از ریزمغذی ها است. درشت مغذی ها برای رشد سلول ها، انتقال انرژی و تنظیم فرایندهای فیزیولوژیک ضروری هستند. از طرفی روی، آهن و منگنز ریزمغذی هایی هستند که به فرایندهای بیوشیمیایی گیاهان کمک کرده و در تولید کلروفیل و فعالیت آنزیمی نقش دارند.

حذف یا افزایش هر یک از این عناصر می تواند باعث از بین رفتن گیاه، کاهش رشد یا بیماری در گیاهان شود. بنابراین حتما باید میزان نیاز خاک به هر یک از عناصر فوق را بدانید و بر اساس همان نیاز، کودها را به گیاه اعمال کنید. برای تشخیص نیازهای کودی گلخانه، باید از خاک و گیاه نمونه برداری شود. نمونه های موجود، در آزمایشگاه های تست خاک و گیاه آزمایش می شوند تا نیاز دقیق گلخانه مشخص شود. بر این اساس، کودهای متفاوتی برای رفع نیاز گیاهان تعیین می شود. برای مثال گیاه در فصل رشد، نیاز بیش تری به نیتروژن دارد که باید در بازه های مشخصی کودهای نیتروژن دار به گیاه اعمال شوند.

زمانبندی منظم برای کوددهی گیاهان گلخانه ای بسیار مهم است. اگر شما کوددهی منظم و کوچک داشته باشید، نسبت به دوزهای بزرگ نتیجه بهتری خواهید گرفت. به این ترتب در گذر زمان، مواد مغذی در اختیار گیاهان قرار می گیرند و کمبود مواد غذایی به حداقل می رسد.