کود آلی (ارگانیک) چیست؟ معرفی انواع کودهای آلی

کود آلی از ترکیب مواد طبیعی مانند بقایای گیاهی و حیوانی تشکیل می شود. کود ارگانیک یا آلی نقش بسیار مهمی در حاصلخیزی و سلامت خاک دارد و به طور گسترده در کشاورزی استفاده می شود.
در این مطلب از سپهر بارثاوا به معرفی انواع کودهای آلی می پردازیم. همچنین توضیح می دهیم که این کودها در چه زمانی به مزارع و باغ ها اعمال می شوند.

کود آلی چیست؟

حاصلخیز شدن خاک و افزایش مواد مغذی خاک، جزو دغدغه های همیشگی کشاورزان است. افزایش مواد مغذی خاک باعث می شود تا گیاهان رشد بهتر و محصولات پربارتری داشته باشند. برای بهبود وضعیت خاک های کشاورزی، زمین ها کوددهی می شوند. به طور کلی کودهای مورد استفاده در صنعت کشاورزی به سه دسته کود آلی (ارگانیک)، کود شیمیایی و کود زیستی تقسیم می شوند. بسته به شرایط و نیاز خاک، باید یک یا چند مورد از این کودها به زمین های کشاورزی اعمال شوند.
کودهای آلی تا حد زیادی می توانند نیازهای گیاهان را تامین کنند. کود آلی به کودهایی گفته می شود که منشا طبیعی دارند. کودهای ارگانیک به وسیله میکروب ها قابل تجزیه هستند. از جمله مهم ترین و شناخته شده ترین کودهای آلی می توان به بقایای پوسیده جانوران و گیاهان و فضولات حیوانی و انسانی اشاره کرد. کودهای آلی قابلیت تجزیه شدن دارند. این مواد در اثر انجام واکنش های شیمیایی به مواد ساده تر تبدیل شده و مواد معدنی موجود در ساختار خود را آزاد می کنند.
کودهای ارگانیک نه تنها گیاه را تغذیه می کنند، بلکه باعث بهبود وضعیت خاک می شوند. کودهای ارگانیک بر خلاف کودهای شیمیایی تاثیر آنی و سریع ندارند. این کودها برای اثرگذاری بازه زمانی بیش تری نیاز دارند تا مواد موجود در کود به آهستگی در خاک آزاد شده و بر گیاه تاثیر بگذارند.

مزایای استفاده از کود ارگانیک

• کود ارگانیک از مواد طبیعی مثل بقایای گیاهی، فضولات حیوانی و… تولید می شود. همچنین تولید این کود شامل فرآیندهای طبیعی مثل تجزیه مواد آلی توسط میکروارگانیسم ها است. بنابراین کودهای ارگانیک برای تولید محصولات ارگانیک و طبیعی مناسب ترینند.
• کودهای آلی به تدریج مواد مغذی را به خاک اعمال می کنند. این موضوع باعث تغذیه پایدار گیاهان و درختان می شود.
• کودهای آلی ساختار خاک و بافت خاک را بهبود می بخشند.
• کودهای آلی تاثیر منفی بر محیط زیست و آب های زیرزمینی ندارند.
• کودهای ارگانیک بافت خاک، زهکشی و هوادهی خاک را بهبود می دهند. همین موضوع باعث می شود که خاک قابلیت نگهداری اکسیژن بالاتری داشته باشد.
• کود ارگانیک میکروب های مفید را تقویت می کند. حفظ میکروب های مفید، نیاز به آفت کشی و سمپاشی را کاهش می دهد.
• محصولات کشاورزی که با کود طبیعی پرورش پیدا می کنند طعم بسیار خوبی دارند.
• کودهای آلی منبع بسیار خوبی برای نیتروژن هستند. البته گاها گیاه نیاز به نیتروژن بیش تری دارد و کشاورزان در طول سال چندین بار از کودهای ازته برای تامین نیتروژن مورد نیاز گیاه استفاده می کنند.
• کودهای آلی سرشار از فسفر، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن و مواد مغذی مورد نیاز گیاهان هستند.
• کودهای آلی قیمت پایین ترین نسبت به سایر کودها دارند.
• کودهای آلی مقاومت خاک در برابر تغییرات اسیدیته و شوری را افزایش می دهند.
• کودهای آلی رطوبت خاک را به میزان خوبی حفظ می کنند.
• مواد آلی باعث ذخیره سازی آب (حداکثر تا 6 برابر وزن خالص کود) می شوند.

معایب کود آلی

• کودهای ارگانیک بر خلاف کودهای شیمیایی مواد مغذی را خیلی سریع آزاد نمی کنند. یکی از مهم ترین مزیت های کودهای شیمیایی از جمله سولفات آمونیوم در کشاورزی این است که تاثیر سریعی دارند. کودهای آلی این کار را به تدریج انجام می دهند و اگر نیاز به نتیجه فوری دارید، کودهای ارگانیک مناسب نیستند.
• برای کودهی زمین با کود طبیعی، نیاز به حجم بسیار زیادی نسبت به کودهای شیمیایی خواهید داشت.
• کودهای آلی باید به خوبی پردازش شوند. این کودها ممکن است حاوی پاتوژن ها یا بذر علف های هرز باشند.
• کودهای طبیعی معمولا به تنهایی برای تامین تمام نیازهای گیاه کافی نیستند و باید چندین مرتبه از کود شیمیایی نیز استفاده شود. مخلوط کردن کودهای آلی با کودهای شیمیایی خاک را مغذی کرده و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی موجود در خاک را بهبود می بخشد.

معرفی انواع کود آلی

کودهای آلی به چند دسته تقسیم می شوند:

• کود دامی (کود حیوانی)
• کود سبز
• کمپوست ها و ورمی کمپوست ها

در ادامه هر یک از انواع کودهای ارگانیک را معرفی می کنیم.

کود دامی (کود حیوانی)

سالانه میلیون ها تن فضولات دام و طیور جمع آوری می شود. این فضولات در تأمین نیازهای تغذیه ای گیاه و حاصلخیز کردن خاک نقش مهمی دارند. کودهای حیوانی غنی از عناصر غذایی مثل نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. این عناصر برای رشد و توسعه گیاهان ضروری اند.

کودهای ارگانیک دارای طیف وسیعی از عناصر کم مصرف و عناصر پرمصرف گیاهان هستند. این موضوع از مهم ترین تفاوت های کود حیوانی و کود شیمیایی است؛ چرا که کودهای شیمیایی معمولا یک یا چند مورد از عناصر اساسی مورد نیاز گیاه را تامین می کنند و نقشی در تامین عناصر کم مصرف گیاه ندارند.
حیواناتی مثل گاو، گوسفند، اسب و مرغ، اصلی ترین منابع تولید کننده کود حیوانی هستند. کود دامی از ادرار و مدفوع این حیوانات به دست می آید. درصد مواد غذایی موجود در کود و کیفیت کود به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان فعالیت حشرات در اطراف کود، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام و… بستگی دارد.

کود دامی برای استفاده حتما باید خشک و پوسیده باشد. استفاده از کود تازه و تر، ترکیبات آلی نیتروژن دار زیادی دارد. تجزیه سریع این مواد باعث آزاد شدن آمونیاک شده و وجود این میزان آمونیاک در کنار ریشه، باعث مسمومیت گیاه می شود. پوسیده شدن کود حیوانی این مشکل را برطرف می کند.

علاوه بر ادرار و مدفوع حیوانات، این موارد هم در دسته کودهای حیوانی آلی قرار می گیرند:

• پودر استخوان: تهیه شده از استخوان های خرد شده حیوانات که سرشار از فسفر و کلسیم است.
• خون: خون خشک حیوانات که حاوی نیتروژن بوده و دفع کننده طبیعی آفات محسوب می شود.
• پودر ماهی: این ماده شامل نیتروژن آلی، فسفر و کلسیم است.
• امولسیون ماهی: نرم کننده خاک و منبع خوب نیتروژن است.
• صدف و خرچنگ: سرشار از کلسیم، فسفر و سایر مواد معدنی کمیاب هستند.

کود سبز

کود سبز در حد مطلوبی حاوی نیتروژن، پتاسیم، فسفر و… است که در رشد گیاهان جدید نقش اساسی دارد. برای تولید کود سبز، ابتدا گیاهی مثل یونجه در خاک کاشته می شود. وقتی زمین کمی سبز شد، قبل از برداشت محصول خاک شخم زده می شود. به این کار بسترسازی با استفاده از کود سبز گفته می شود.
گیاهانی که به عنوان کود سبز کاشته می شوند باید مصرف آب کمی داشته باشند و سریع رشد کنند. کود سبز را باید حدود یک ماه قبل از کاشت محصول اصلی شخم بزنید تا پوسیدگی مناسبی اتفاق بیفتد. مهم ترین انواع کودهای آلی گیاهی شامل کنجاله پنبه دانه، کنجاله یونجه و سویا و جلبک دریایی می باشند.

کمپوست

کمپوست از تجزیه و تحلیل باقیمانده های پوست میوه، ضایعات سبزیجات، برگ ها و مواد آلی دیگر تهیه می شود. این مواد می توانند ساختار خاک را بهبود دهند و نیازهای تغذیه ای گیاهان را تا حد مناسبی تامین کنند. کمپوست کردن روش خوبی برای بازیافت برخی زباله ‎های شهری مثل مواد خوراکی است. کمپوست ها باعث اصلاح خاک، کمک به بهبود ساختمان خاک، افزایش ریشه زنی گیاه، جلوگیری از ایجاد شوری در خاک و افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش ‎می شوند.

ورمی کمپوست

کود ورمی کمپوست از کمپوست به همراه کرم خاکی تشکیل شده است. کرم های خاکی قرمز رنگ با نام آیزینیا فوتیدا، با فعالیت و تغذیه مواد آلی درون خاک، فضولات و ترشحات چسبانکی از بدنشان خارج می کنند که حاوی انواع مواد غذایی مفید برای گیاهان است. ورمی کمپوست ها مواد مغذی، هورمونی و میکروارگانیسم های زیادی دارند. حفره های ایجاد شده حاصل از حرکت و جابجایی کرم خاکی، باعث نفوذ بهتر اکسیژن در خاک می شود.

ورمی کمپوست از ترکیب کرم آیزینیا فوتیدا با انواع کود آلی تشکیل می شود. این کود می تواند کود گاوی یا گوسفندی، زباله های خوراکی و یا کمپوست حاصل از خاک و برگ باشد. برای تهیه این کود، مقدار مشخصی کود آلی در یک مکان مناسب انبار شده و برای هر متر مربع کود حیوانی، یک کیلوگرم کرم به آن اضافه می شود.

تخمیر و بقایای زباله ها و مواد غذایی، پسماند فاضلاب ها و کودهای آلی معدنی مثل ماسه سبز و سنگ فسفات نیز در دسته کودهای آلی طبقه بندی می شوند. هر یک از کودهای آلی معرفی شده، مزایا و ویژگی های خاص خود را دارند. مناسب ترین نوع کود بر اساس شرایط خاص خاک و گیاه مورد نظر تعیین می شود.

روش مصرف کود ارگانیک

بهترین زمان برای مصرف کود ارگانیک قبل از کاشت محصول و در طول فصل رویش گیاهان است. این کود معمولا هرساله در زمان شخم زدن زمین، به خاک اعمال می شود. کودهای آلی به صورت چالکود یا با ماشین های کود پاش در سطح مزارع و باغ ها پخش می شوند. این کود را می توان به صورت پراکنده در سطح خاک پخش کرد و سپس با خاک مخلوط نمود.
میزان مصرف کود آلی بستگی به نوع محصول، کیفیت و ترکیب کود و نیاز غذایی گیاه دارد. به طور متوسط مقدار 20-10 تن کود آلی در هر هکتار زمین مناسب است.
کودهای آلی تاثیر بسیار خوبی بر کیفیت خاک و افزایش مواد مورد نیاز خاک دارند. اما تاثیر این کودها بلند مدت است و نمی توانید انتظار تاثیر سریع از این کودها داشته باشید. معمولا ترکیب کودهای ارگانیک و شیمیایی برای تامین نیازهای گیاهان ضروری است.

برای مثال کود ارگانیک منبع خوبی برای تامین نیتروژن مورد نیاز گیاهان است؛ اما در صورت نیاز به نیتروژن بیش تر، باید از کودهای ازته مثل کود آمونیوم سولفات، اوره و… استفاده کرد.