راه حل مبارزه با کرم ساقه خوار برنج چیست؟

کرم ساقه خوار برنج یکی از آفات مخرب و تهدیدکننده مزارع برنج است. این آفت به رشد و عملکرد گیاهان آسیب می زند و باعث کاهش قابل توجه محصول نهایی می شود. بنابراین شناخت این آفت و مبارزه مؤثر با آن اهمیت زیادی دارد. در این مطلب، به بررسی راهکارهای مختلف برای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج می پردازیم.

معرفی کرم ساقه خوار برنج

کرم ساقه خوار یکی از آفات مهم مزارع برنج است که به خانواده کرم های شب پر تعلق دارد. سرعت رشد جمعیت این آفت بسیار زیاد است و گسترش آن، خسارات زیادی به بار می آورد.
چرخه زندگی این کرم چهار مرحله دارد که شامل تخم، لارو، پیله و بالغ می باشد. تخم های این آفت به صورت گروهی و معمولاً در زیر برگ ها یا در نزدیکی ساقه گیاه قرار می گیرند. این تخم ها به رنگ زرد مایل به سفید می باشند. لاروها پس از خروج از تخم، به سمت ساقه برنج می روند و از بافت آن تغذیه می کنند. لاروهای این آفت 26-17 میلی متر طول دارند و به رنگ قهوه ای یا خاکستری می باشند. این مرحله از زندگی ساقه خوار، خسارت های جدی به گیاه وارد می کند و باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول می شود. لاروها بعد از تغذیه کافی، به پیله تبدیل می شوند. پیله ها معمولاً درون ساقه گیاه یا در نزدیکی آن قرار دارند. در مرحله آخر، حشرات بالغ از پیله خارج می شوند و چرخه زندگی دوباره آغاز می شود.

در فصل زمستان و مدتی که برداشت مزارع انجام شده است، کرم ساقه خوار برنج به صورت لارو بالغ در علف های هرز مزارع یا بقایای گیاه برنج زندگی می کند. با شروع گرما، لاروها تبدیل به شفیره می شوند و با خروج پروانه ها از شفیره، جفت گیری انجام شده و حشره ماده بر روی برگ های برنج تخم ریزی می کند. بعد از اینکه لارو از تخم خارج شد، با ایجاد سوراخی وارد ساقه شده و از محتویات ساقه تغذیه می کند.

کرم ساقه خوار برنج یک مشکل جدی برای کشاورزی و تولید برنج است که تأثیرات وسیعی بر روی عملکرد محصول، کیفیت، هزینه های کنترل و اقتصاد کشاورزی دارد. شناخت این تأثیرات به کشاورزان و سیاست گذاران کمک می کند تا راهکارهای مؤثری برای مدیریت و کنترل این آفت به کار برده و از خسارات احتمالی جلوگیری کنند.

علائم و نشانه های وجود کرم ساقه خوار در مزارع برنج

با توجه به تأثیرات منفی کرم ساقه خوار برنج، آگاهی از نشانه های بروز این آفت، یکی از کلیدهای موفقیت در مدیریت مزارع برنج است. شناسایی به موقع علائم و نشانه های آلودگی به کرم ساقه خوار برنج، به کشاورزان کمک می کند تا اقدامات لازم را برای کنترل این آفت انجام دهند.

علائم و نشانه های آلودگی به آفت کرم ساقه خوار عبارتند از:

• ساقه های آسیب دیده: یکی از نخستین نشانه ها، تغییر رنگ ساقه ها به زرد یا قهوه ای است. این تغییر رنگ نشان دهنده آسیب به بافت های داخلی ساقه می باشد. ساقه های آسیب دیده ممکن است نرم شوند و به راحتی خم شده یا بشکنند.

• وجود حفره های کوچک در ساقه: لاروهای کرم ساقه خوار با تغذیه از ساقه، حفره های کوچکی ایجاد می کنند. این حفره ها معمولاً در قسمت های پایین ساقه دیده می شوند.
• برگ های پژمرده و خشک: برگ های گیاهان آلوده ممکن است پژمرده و خشک شوند. این نشانه به دلیل کاهش جذب آب و مواد مغذی، ناشی از آسیب به ساقه ها است.
• حضور لاروهای قابل مشاهده: در برخی موارد، لاروهای کرم ساقه خوار به راحتی درون ساقه ها دیده می شوند. این لاروها معمولاً کرم رنگ و نرم هستند.

• وجود پیله درون ساقه: در مراحل پیشرفته آلودگی، پیله های کرم می توانند در داخل ساقه ها تشکیل شوند. این پیله ها نازک و سفید رنگ هستند.
• رشد نامتناسب: گیاهان آلوده به کرم ساقه خوار رشد نامتناسبی دارند و ممکن است به سرعت به سمت پژمردگی بروند.

کرم های ساقه خوار برنج در سال، دو یا سه نسل دارند که هر نسل آن، بر مراحلی از رشد برنج تاثیر منفی می گذارد. در مرحله آخر و بعد از تشکیل خوشه ها، لارو از قسمت داخلی ساقه تغذیه کرده و مانع پر شدن دانه ها می شود. این موضوع باعث سفید شدن خوشه شده و در نهایت خوشه ها پوک می شوند. خوشه های سفید برنج در سطح مزرعه برافراشته هستند و کاملا به چشم می آیند. همچنین در سایر خوشه ها، شاهد برنج های آسیب دیده و کوچک هستیم.

روش های پیشگیری و کنترل آفت کرم ساقه خوار

روش های فیزیکی کنترل این آفت

• جمع آوری دستی آفات: در مراحل ابتدایی آلودگی و در مزارع کوچک، جمع آوری دستی کرم ها و تخم های آن ها از روی گیاهان می تواند به کاهش جمعیت آفات و جلوگیری از گسترش آن ها کمک کند.
• استفاده از تله های فرومونی: استفاده از تله های فرومونی می تواند به کنترل آفات کمک کند. این تله ها می توانند کرم های بالغ را جذب کرده و از تخم گذاری آن ها جلوگیری کنند. تله ها را با فاصله 10 متری بر روی پایه هایی در سراسر زمین قرار دهید. ارتفاع تله ها باید بالاتر از برنج ها باشد. این تله ها حاوی فرومون جنسی هستند. حشرات بالغ برای فرایند جفت گیری آمده و در تله گرفتار می شوند. به این ترتیب حشرات از بین رفته و عملیات تخم گذاری انجام نمی شود. فرومون ها هر ماه یک بار باید تعویض شوند.
• استفاده از تله نوری: تله نوری راهکار دیگری برای از بین بردن حشرات می باشد. در این روش با استفاده از فانوس یا منبع روشنایی دیگر، حشرات را جذب می کنیم. بعد از آن حشره در تله چسبنده یا تشتک تله نوری می افتد و از بین می رود.
• پاکسازی بقایای گیاهی: علف های هرز حاشیه مزارع و بقایای گیاهی باقیمانده در زمین را که پناهگاه لارو در زمستان می باشد کنده و بسوزانید.

روش های زراعی کنترل کرم ساقه خوار برنج

• تنوع کشت و چرخش زراعی: با کشت گیاهان غیرمیزبان در فصول مختلف، می توان از تجمع و گسترش آفات جلوگیری کرد. این عمل به کاهش جمعیت کرم ساقه خوار و دیگر آفات کمک می کند.
• کشت ارقام مقاوم: کاشت ارقام برنج مقاوم به آفات، به کاهش خطر آلودگی کمک می کند. این ارقام معمولاً دارای ویژگی های ژنتیکی خاصی هستند که توانایی مقابله با آفات را دارند. ارقامی که در بافت آنها سیلیس بیش تري وجود دارد در برابر کرم ساقه خوار مقاوم ترند. همچنین کاشت ارقام زودرس و میان رس، برای جلوگیری از تاثیر حداکثری آفات ساقه خوار مناسب هستند؛ این ارقام قبل از گسترس نسل دوم آفت برداشت می شوند.
• کنترل علف های هرز: علف های هرز می توانند به عنوان پناهگاه و منبع غذایی برای آفات عمل کنند. حذف علف های هرز از مزرعه باعث کاهش جمعیت آفات و در نتیجه کاهش آسیب به گیاهان برنج می شود.
• درو اصولی: محصول را از پایین ترین نقطه و نزدیک طوقه درو کنید. این کار به کاهش لارو در مزرعه کمک می کند. بعد از آن خوشه های بریده شده را در آفتاب قرار دهید تا کاملا خشک شوند. با خشک شدن خوشه ها احتمال از بین رفتن لاروها به حداکثر می رسد. حال می توان خرمنکوبی خوشه ها را انجام داد.
• شخم زدن زمین: بعد از برداشت محصول زمین را به صورت عمودی شخم بزنید. این کار به از بین رفتن بقایای گیاهی و از بین رفتن لاروها کمک می کند. بعد از شخم زدن، زمین را غرقاب کنید تا علف های هرز به طور کامل از بین بروند.

مدیریت کوددهی و کنترل آفات کرم ساقه خوار برنج

تقویت خاک و تامین مواد مغذی مورد نیاز گیاه، به رشد بهتر برنج و افزایش قدرت گیاه در برابر آفات کمک می کند. برنج مانند هر گیاه دیگری، برای رشد به مجموعه ای عناصر غذایی میکرو و ماکرو نیاز دارد. یکی از مهم ترین عناصر مورد نیاز برای رشد گیاه برنج، نیتروژن می باشد. کودهای ازته تامین کننده نیتروژن مورد نیاز گیاه هستند. یکی از بهترین کودها برای تامین نیتروژن در مزارع برنج، سولفات آمونیوم است. برای اطلاع از تاثیر سولفات آمونیوم بر گیاه برنج، به مطلبی که در این رابطه منتشر کرده ایم مراجعه کنید.
کودهای ازته برای رشد برنج لازم و ضروری اند، اما در شرایط وجود آفات، باید مصرف این کود کنترل شده صورت بگیرد. بهتر است کود ازته تقسیم شده و در طول فصل زراعی در چند نوبت اعمال شود. مصرف زیاد کود ازته در یک مرحله می تواند باعث افزایش رشد سریع گیاه شود، که این امر به لاروهای کرم ساقه خوار اجازه می دهد تا به راحتی در بافت های نرم گیاه نفوذ کرده و رشد کنند. بنابراین، استفاده متعادل و مرحله ای از کودهای ازته می تواند به کاهش آسیب های ناشی از این آفت کمک کند.
همچنین در شالیزارهایی که مبتلا به آفت هستند، اعمال کودهای حاوی سیلیس و کود پتاسیم کمک کننده خواهد بود. استفاده از کودهای حاوی سیلیس و پتاسیم در طول فصل رشد گیاه به افزایش مقاومت گیاه در برابر حملات آفات کمک می کند. سیلیس به تقویت دیواره های سلولی گیاه کمک کرده و مقاومت آن را در برابر تنش های محیطی و آفات افزایش می دهد. پتاسیم نیز نقش مهمی در تنظیم فرآیندهای متابولیکی و بهبود سلامت عمومی گیاه دارد.

کنترل بیولوژیکی کرم ساقه خوار برنج

کنترل بیولوژیکی شامل استفاده از دشمنان طبیعی آفات برای کاهش جمعیت آفات و جلوگیری از خسارت آن ها می باشد. یکی از روش های رایج در کنترل بیولوژیکی، رهاسازی زنبور تریکوگراما است. این زنبور به عنوان یک پارازیتوئید عمل می کند و تخم های خود را در داخل تخم های کرم ساقه خوار قرار می دهد. لاروهای زنبور تریکوگراما پس از خروج از تخم، به تغذیه از تخم های آفت می پردازند و بدین ترتیب از پیشروی آن ها جلوگیری می کنند. برای اثربخشی بیشتر، این زنبورها معمولاً دو بار در هر نسل، رهاسازی می شوند و در هر بار، حدود 120 تریکوکارت در هر هکتار توزیع می شود.
در کنار زنبور تریکوگراما، شکارچیان طبیعی نیز به کنترل جمعیت کرم ساقه خوار کمک می کنند. برخی از این شکارچیان شامل جیرجیرک ها، سوسک های ستافیلینیده، قورباغه ها، سنجاقک ها، آسیابک ها و عنکبوت ها هستند. این موجودات به عنوان رقبای طبیعی برای آفات عمل کرده و می توانند جمعیت آن ها را کاهش دهند.
استفاده از اردک ها نیز یکی دیگر از روش های مؤثر در کنترل بیولوژیکی است. با حرکت اردک ها در مزرعه، آب گل آلود شده و نور خورشید به سطح خاک نمی رسد. این شرایط باعث کاهش رشد علف های هرز می شود و گیاه برنج به سرعت رشد می کند. همچنین، اردک ها به عنوان شکارچی آفات عمل کرده و می توانند به کنترل کرم ساقه خوار کمک کنند.

استفاده از سموم دفع آفت

مبارزه شیمیایی با کرم ساقه خوار برنج باید به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته شود و تنها زمانی توصیه می شود که سایر روش های مدیریت آفات، نتیجه مطلوبی به همراه نداشته باشند. برای کنترل شیمیایی، بهترین زمان سمپاشی زمانی است که بیشترین تعداد لاروها از تخم خارج شده و هنوز به ساقه گیاه وارد نشده اند. لاروها در این مرحله کوچک و آسیب پذیر هستند و سموم به راحتی می توانند آن ها را از بین ببرند. در ایران، این زمان معمولاً 10 تا 15 روز بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی است.
استفاده از حشره کش های گرانول، از جمله دیازینون، فوزالون، تریفلورالین و کلرپیریفوس، برای مبارزه با کرم ساقه خوار برنج توصیه می شود. سمپاشی باید در شرایط جوی مناسب انجام شود تا اثربخشی سم به حداکثر برسد. انتخاب غلظت مناسب سم و رعایت دستورالعمل های برچسب محصول از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، مشاوره با کارشناسان و توجه به وضعیت رشدی گیاه و سن آفت، می تواند به بهبود نتایج کمک کند.