چالش های کشاورزی عراق و راه حل های آن

کشاورزی یکی از ارکان اصلی اقتصاد و معیشت مردم عراق به شمار می آید. طوری که صنعت کشاورزی، بعد از نفت و انرژی، دومین منبع درآمدی در کشور عراق محسوب می شود. کشور عراق با تولید محصولاتی همچون گندم، جو، سبزیجات و میوه هایی مثل خرما و زیتون، به تامین مواد غذایی مردم عراق و همچنین صادرات این محصولات مشغول بوده است. اما چالش های کشاورزی در عراق، موانع شدیدی برای کشاورزان ایجاد کرده اند.

عواملی همچون تغییرات اقلیمی، کمبود آب، شوری خاک و…، چالش های اصلی کشاورزان عراقی هستند. بهبود و توسعه کشاورزی در عراق نه تنها به تأمین معیشت مردم کمک می کند، بلکه باعث رشد پایدار اقتصاد در این کشور می شود. در این مطلب چالش های کشاورزی کشور عراق و راه حل های آن را بررسی می کنیم.

چالش های کشاورزی عراق کدامند؟

کشور عراق یکی از تولید کنندگان اصلی خرما در جهان محسوب می شود. خرماهای عراقی به دلیل طعم و کیفیت عالی شهرت دارند. علاوه بر این، محصولاتی مثل گندم و جو در عراق کشت می شوند. از دیگر محصولات کشاورزی و باغی عراق می توان به پسته، زیتون، انار، برنج، سبزیجات، ذرت، ارزن، نیشکر، چغندرقند، میوه، علوفه و پنبه اشاره کرد. کاشت و نگهداری این محصولات، با چالش ها و محدودیت هایی همراه است.

بر اساس گزارش های سابق وزارت کشاورزی و وزارت برنامه ریزی کشور عراق، زمین های زیر کشت در کشور عراق نسبت به چند سال گذشته کاهش بسیار جدی داشته اند. این موضوع چند دلیل عمده دارد که در ادامه آن ها را بررسی می کنیم.

کمبود آب (مهم ترین چالش کشاورزی عراق)

یکی از بزرگ ترین چالش ها در کشاورزی عراق، کمبود آب است. تغییرات اقلیمی و کاهش بارش ها، منابع آبی را تحت فشار قرار داده و به کاهش تولیدات کشاورزی منجر شده است. کشور عراق جزو پرآب ترین کشورهای خاورمیانه بوده و دو رودخانه دجله و فرات از این کشور می گذرند. همچنین چندین نهر و حتی دریاچه در این کشور وجود دارند. با این وجود باز هم شاهد کم آبی در این کشور هستیم. از دلایل اصلی کمبود آب در عراق می توان به کاهش بارندگی و سدسازی کشورهایی مثل ترکیه در مسیر رودها اشاره کرد. در سال های اخیر بیابان ها و شن ها به سرعت به سمت شهرها و مناطقی که قبلا سرسبز بوده اند پیش روی کرده اند.

بیابان زایی در عراق

بیابان زایی به فرآیند تخریب سرزمین های حاصلخیز و تبدیل آن ها به مناطق بیابانی گفته می شود. این پدیده در عراق به دلیل کاهش بارندگی و تغییرات اقلیمی، مدیریت نادرست منابع آبی، چرای بیش از حد دام ها و از بین رفتن پوشش گیاهی، جنگ و تخریب زیرساخت ها رخ داده است.

افزایش درصد نمک در خاک (شوری خاک)

افزایش درصد نمک در خاک، چالش بزرگی برای کشاورزی عراق به شمار می رود. این مشکل به ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی این کشور چالش برانگیز است. از دلایل شوری خاک می توان به تبخیر زیاد، بارندگی کم، آبیاری با آب شور، زهکشی ناکافی و بالا آمدن سطح آب زیرزمینی شور اشاره کرد.

کمبود امکانات

کمبود امکاناتی مثل کودهای کشاورزی باکیفیت، آفت کش ها، ماشین آلات کشاورزی، ابزارهای آبیاری قطره ای و…، یک چالش مهم در کشاورزی عراق محسوب می شود. با دادن وام به کشاورزان یا تامین نیازهای کشاورزان توسط دولت، کشاورزی این کشور می تواند اوضاع بهتری بیابد.

واردات بی رویه محصولات کشاورزی (از چالش های کلان کشاورزی عراق)

عدم فعال بودن بخش کشاورزی و واردات بیش از حد محصولات کشاورزی، باعث شده تا تولیدات منفعل تر از قبل شده و کشاورزان به فکر مهاجرت از روستا و شغل جدید باشند. بسیاری از محصولات کشاورزی که وارد عراق می شوند، جزو محصولاتی هستند که در عراق قابل پرورش بوده و قبلا با کشاورزی داخلی تامین می شدند. بودجه واردات این محصولات می تواند در کشور باقی بماند و به دست کشاورز عراقی برسد تا کشاورزی تقویت شود.

فرسایش خاک و کاهش حاصلخیزی زمین ها

در بسیاری از مناطق کشاورزی عراق، خاک به شدت فرسوده شده است. عوامل این فرسودگی شامل کشت مکرر بدون تناوب، استفاده زیاد از ماشین آلات سنگین، از بین رفتن مواد آلی خاک و… می باشد. این مسأله بهره وری کشاورزی را کاهش داده است.

از دیگر چالش های کشاورزی عراق می توان به این موارد اشاره کرد:

• تخریب محیط زیست: آلودگی خاک و آب و استفاده بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی باعث تخریب محیط زیست و کاهش کیفیت محصولات کشاورزی شده است.
• عدم استفاده از فناوری های نوین: کشاورزی در عراق به روش سنتی پیش می رود. اغلب کشاورزان عراقی از فناوری های جدید و ابزارهای مدرن کشاورزی بی بهره اند. بسیاری از کشاورزان حتی از سیستم آبیاری قطره ای هم استفاده نمی کنند و آبیاری به روش سطحی را دنبال می کنند. اصلاح بذر، مقابله با آفات و کوددهی اصولی نیز نیاز به اصلاحات عمده دارد.
• دسترسی محدود به بازارها: زیرساخت های ضعیف و نداشتن دسترسی مناسب به بازارها، کشاورزان را از فروش محصولات خود محروم می کند و به کاهش درآمد آنها می انجامد. نبود زیرساخت حمل و نقل، سردخانه ها و انبارها از موانع عمده کشاورزان برای فروش محصولاتشان می باشد.
• مشکلات سیاسی و امنیتی: ناپایداری های سیاسی و درگیری ها در برخی مناطق، به عدم سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و کاهش تولیدات منجر شده است.
• کمبود نیروی کار: جوانان به دلیل نبود درآمد پایدار از کشاورزی، به شهرها مهاجرت کرده اند. این مسأله منجر به پیری جمعیت کشاورز و کمبود نیروی کار شده است.
• ضعف در نظارت دولتی: نبود یک برنامه راهبردی کشاورزی و ضعف در اجرای قوانین، از چالش های مهم محسوب می شود.

راه حل های پیشنهادی برای بهبود وضعیت کشاورزی در عراق

تا این جا درباره چالش های کشاورزی در عراق توضیح دادیم. اما در ادامه قرار است راهکارهایی برای رفع این موانع ارائه دهیم.

• مدیریت منابع آب: روش های قدیمی آبیاری، نه تنها باعث هدررفت آب می شوند، بلکه در مواردی به گیاه و ریشه درخت آسیب می رسانند. بنابراین برای مدیریت آب، توسعه سیستم های آبیاری کارآمد و استفاده از فناوری های نوین مانند آبیاری قطره ای و بارانی، ضروری است. احیای تالاب ها و رودخانه ها برای تثبیت اکوسیستم ها و رطوبت خاک، همچنین تصفیه و بازیافت فاضلاب شهری و صنعتی برای استفاده در کشاورزی، از دیگر راه های مدیریت پایدار منابع آب می باشند.
• حمایت از تحقیقات و نوآوری: دولت عراق با توجه به تغییر شرایط اقلیمی، باید در بخش تحقیقات کشاورزی سرمایه گذاری کند. طوری که بتوان محصولات مقاوم به شرایط اقلیمی را یافته و در آن زمینه ها سرمایه گذاری کرد.
• پشتیبانی مالی و اعتباری: فراهم کردن دسترسی به وام ها و تسهیلات مالی برای کشاورزان به منظور بهبود تولیدات واجب و ضروری است. دولت باید با ارائه یارانه شرایط را برای خرید کود، بذر و… تسهیل نماید. برای حمایت از کشاورزان در برابر خسارات ناشی از بلایای طبیعی و نوسانات بازار، ایجاد سیستم بیمه ای توصیه می شود.
• آموزش و توانمندسازی کشاورزان: برگزاری دوره های آموزشی برای کشاورزان در زمینه های جدید کشاورزی، مدیریت مزرعه و استفاده بهینه از منابع توصیه می شود.
• توسعه زیرساخت ها: برای تسهیل دسترسی کشاورزان به بازارها و کاهش هزینه های توزیع، باید زیرساخت های حمل و نقل و بازارها توسعه پیدا کنند.
• افزایش پوشش گیاهی و درختکاری: برای جلوگیری از فرسایش خاک، کاشت گیاهان و درختان مقاوم به شوری و خشکی همچون اکالیپتوس توصیه می شود. ایجاد کمربندهای سبز اطراف شهرها و مزارع برای جلوگیری از نفوذ شن های روان و توسعه چراگاه های مدیریت شده و کنترل چرای بی رویه دام ها نیز توصیه می شود.
• افزایش مواد آلی خاک: با استفاده از کودهای ارگانیک، بایستی مواد آلی خاک را افزایش دهیم تا رطوبت و حاصلخیزی خاک حفظ شود.

راهکار مقابله با شوری خاک

یکی از معضلات اصلی کشاورزی در عراق، شوری خاک می باشد. اغلب محصولات کشاورزی که در عراق کشت می شوند، در برابر شوری مقاومت دارند. با این وجود میزان قلیائیت و شوری خاک باید تحت کنترل باشد. برای این منظور چند راهکار توصیه می شود:

• بهبود سیستم زهکشی
  • احداث و تعمیر کانال ها و شبکه های زهکشی زیرزمینی برای جلوگیری از تجمع نمک در خاک و تخلیه نمک.
  • استفاده از زهکش های سطحی در اراضی با خاک سنگین.
• اصلاح بافت خاک
  • افزودن گچ (سولفات کلسیم) به خاک برای جابجایی یون های سدیم و کاهش اثرات شوری.
  • استفاده از مواد آلی (مثل مالچ پاشی، کود دامی پوسیده یا کمپوست) برای افزایش ظرفیت نگهداری آب و کاهش اثر نمک ها.
• استفاده از گیاهان مقاوم به شوری
  • کشت گونه هایی مانند جو، چغندرقند، کنجد یا نخل خرما که تحمل بالایی به شوری دارند.
  • تحقیقات بومی برای شناسایی و توسعه بذرهای اصلاح شده ژنتیکی مقاوم به نمک.
• مدیریت آبیاری
  • آبیاری در زمان های مناسب (مثل صبح زود یا غروب) برای کاهش تبخیر.
  • استفاده از آب شیرین برای کاهش شوری خاک یا آبیاری با آب های کم شور، به جای استفاده از آب شور خالص.

واردات کودهای کشاورزی ضروری

کوددهی با کود مناسب، یکی از روش های مهم برای افزایش بهره وری در کنار سایر موارد می باشد. برای این منظور خوب است که کودهای کشاورزی با کیفیت و ضروری، از کشورهایی همچون ایران وارد شوند. برای کشاورزی در عراق، با توجه به شرایط اقلیمی (گرم و خشک)، خاک (شور و قلیایی)، و کمبود عناصر غذایی در بسیاری از مناطق، چند نوع کود خاص بیشتر از بقیه اهمیت و ضرورت دارند. در ادامه، مهم ترین و ضروری ترین کودهای مورد نیاز کشاورزی عراق را به همراه دلیل کاربرد آن ها معرفی می کنیم:

• کودهای نیتروژن دار (N): خاک های کشاورزی عراق معمولاً فقیر از نیتروژن هستند. نیتروژن برای رشد سریع، تولید برگ، پروتئین گیاهی و عملکرد بالا ضروری است. یکی از بهترین کودهای نیتروژنه برای کشاورزی عراق، سولفات آمونیوم کریستاله و گرانوله است. در زمین های شور، سولفات آمونیوم بهتر از سایر کودهای نیتروژنه عمل می کند. عراق در بسیاری از مناطق با شوری و قلیائیت خاک (pH بالا) مواجه است. کود سولفات آمونیوم با ایجاد خاصیت اسیدی ملایم در اطراف ریشه، به کاهش قلیائیت خاک کمک می کند و جذب عناصر غذایی را بهبود می بخشد. نیترات ها در خاک های شور راحت تر شسته می شوند، ولی آمونیوم ماندگارتر است و بهتر جذب گیاه می شود. بنابراین، سولفات آمونیوم نسبت به کودهای نیتراتی، گزینه مناسب تری برای خاک شور عراق است.

• کود فسفاته (P): فسفر برای رشد ریشه، گل دهی و افزایش کیفیت محصولات مهم است. در خاک قلیایی، فسفر غیرقابل جذب می شود. بنابراین باید با کوددهی، این عنصر به گیاه برسد. فسفات آمونیوم، سوپرفسفات ساده یا تریپل از جمله کودهای فسفاته هستند.
• کود پتاسه (K): از جمله کودهای پتاسه می توان کلرید پتاسیم و سولفات پتاسیم را نام برد. در خاک شور عراق، سولفات پتاسیم بهتر از کلرید پتاسیم است؛ زیرا کلر اضافی می تواند به گیاه آسیب بزند. پتاس باعث افزایش مقاومت گیاه به خشکی، شوری و آفات می شود.
• کودهای گوگرددار (S): کودهای گوگرددار به کاهش قلیائیت خاک کمک می کنند. همچنین این کودها برای تولید پروتئین و جذب بهتر نیتروژن ضروری هستند. عراق معمولاً در خاک خود با کمبود گوگرد مواجه است. بهترین کود گوگرددار که حاوی گوگرد و نیتروژن است، سولفات آمونیوم می باشد.
• کودهای ریزمغذی (Micronutrients): ریزمغذی ها شامل آهن، روی، منگنز، منیزیم، مس و بور می باشند. در خاک های قلیایی و آهکی عراق، دسترسی گیاه به این عناصر بسیار پایین است. کمبود این عناصر باعث زردی برگ ها، کاهش میوه دهی و ضعف عمومی گیاه می شود.