مدیریت مصرف سولفات آمونیوم برای جلوگیری از آلودگی آب های زیرزمینی

استفاده از کودهای شیمیایی از جمله کودهای نیتروژنه، برای نسل بشر نجات دهنده است. اگر کودهای شیمیایی استفاده نمی شدند، به دلیل کمبود مواد غذایی امروزه جمعیت جهان 40 درصد کمتر بود. یکی از کودهای مفید برای تغذیه گیاهان کود سولفات آمونیوم است. سولفات آمونیوم نقش مهمی در افزایش عملکرد محصولات کشاورزی دارد. اما مصرف بی رویه و غیر اصولی آن باعث آلودگی آب های زیرزمینی و تهدید سلامت محیط زیست می شود.
در این مطلب راهکارهای علمی و عملی برای مدیریت مصرف سولفات آمونیوم را بررسی می کنیم تا با در نظر گرفتن آن ها، جلوی آلودگی منابع طبیعی گرفته شود.

اهمیت استفاده از کودهای شیمیایی

امروزه با توجه به رشد چشمگیر جمعیت جهان، نمی توانیم برای تامین نیازهای گیاهان و درختان صرفا به کودهای حیوانی تکیه کنیم. به همین دلیل، کودهای شیمیایی جایگاه ویژه ای در تولید محصولات کشاورزی پیدا کرده اند و به عنوان پرکاربردترین نوع کود در سراسر دنیا شناخته می شوند. کودهای شیمیایی چندین مزیت مهم ایجاد می کنند:

• امنیت تولید مواد غذایی
• افزایش بهره وری کشاورزی
• افزایش کیفیت محصولات از جمله بهبود رنگ، طعم، اندازه و بازارپسندی محصولات
• سرعت اثرگذاری بالا
• کنترل دقیق مقدار هر یک از عناصر غذایی
• قابلیت انبارداری و حمل آسان کودها
• امکان کنترل سریع اسیدیته خاک
• تولید اقتصادی تر
• پاسخگویی به نیازهای خاص گیاه
• عدم وجود بذر علف های هرز در کود شیمیایی
• عدم نیاز به تجزیه طبیعی

با این حال، مصرف بیش ازحد یا نادرست این کودها می تواند در بلندمدت پیامدهای منفی و مشکلات جدی برای خاک، محیط زیست و حتی سلامت انسان به همراه داشته باشد. کودهای شیمیایی به خودی خود بد نیستند. اما استفاده غیراصولی و بیش از حد آن ها، تاثیرات منفی به همراه خواهد داشت.

سولفات آمونیوم؛ از کاربردی ترین کودهای شیمیایی

سولفات آمونیوم یک نمک غیر آلی است. این کود دارای 21 درصد نیتروژن و 24 درصد گوگرد است و به عنوان یک منبع عالی نیتروژن برای گیاهان شناخته می شود. این ترکیب به سرعت در آب حل شده و تاثیر سریعی بر رشد گیاهان می گذارد. از سولفات آمونیوم در پرورش انواع محصولات از جمله غلات، برنج و سبزیجات استفاده می شود.
کود سولفات آمونیوم در کشاورزی برای افزایش رشد گیاه و تولید محصولات زراعی با پروتئین بالاتر استفاده می شود. این کود به دلیل تأمین نیتروژن و گوگرد، به بهبود کیفیت خاک کمک می کند. از مزیت های استفاده از کود سولفات آمونیوم می توان به این موارد اشاره کرد:

• منبع غنی و همزمان نیتروژن و گوگرد (هر دو این عناصر برای رشد گیاه، ساخت پروتئین ها و فعالیت آنزیم ها ضروری هستند).
• ایده آل برای خاک های قلیایی و کمک به کاهش pH خاک.
• بهبود جذب عناصر غذایی دیگر.
• کارایی بالا در شالیزارها و خاک های غرقابی به دلیل مقاومت در برابر آبشویی

چه عواملی باعث آلودگی آب های زیرزمینی می شوند؟

آلوده شدن آب های زیرزمینی به دلایل مختلفی ممکن است اتفاق بیفتد:

• نشت یا رها کردن مواد نفتی
• استفاده مدیریت نشده از کودهای شیمیایی کشاورزی
• دفن نامناسب پسماند زباله های صنعتی در نزدیکی منابع آبی زیرزمینی
• استخراج زیاد مواد معدنی شامل فلزات سنگین مثل سرب، روی، آهن، و مواد معدنی دیگر

این آلودگی ها به منابع آب زیرزمینی آسیب جدی وارد می کنند. آلودگی آب های زیرزمینی باعث بروز مشکلات بهداشتی برای انسان ها و حیوانات می شود. همچنین این آلودگی ها تأثیر منفی بر اکوسیستم های آبی و خاکی دارند. در کشاورزی استفاده بیش از حد از کودها، آفت کش ها و حشره کش ها، باعث ترشح نیترات و پسماندهای زیستی می شود که به آب های زیرزمینی نفوذ می کنند. نفوذ مواد شیمیایی به آب های سطحی و زیرزمینی، باعث آلودگی این آب ها می شود.

پیامدهای منفی ورود سولفات آمونیوم به آب های زیرزمینی

آبشویی عناصر غذایی از خاک، باعث ورود این مواد به آب های سطحی و زیرزمینی می شود. وقتی کودهای ازته از جمله سولفات آمونیوم به سفره های آب زیرزمینی نفوذ کنند، پیامدهای منفی را ایجاد می نمایند:

• افزایش سطح نیترات در آب آشامیدنی و تهدید سلامت عمومی
• رشد بیش ازحد جلبک ها در منابع آبی و ایجاد پدیده یوتریفیکاسیون
• کاهش کیفیت خاک و فرسایش مواد آلی در بلندمدت
• خسارت به تنوع زیستی و اکوسیستم های آبی

مدیریت مصرف سولفات آمونیوم برای جلوگیری از آلودگی

• تعیین دقیق نیاز غذایی گیاه از طریق آزمون خاک: آزمون خاک روشی علمی برای اندازه گیری دقیق عناصر غذایی موجود در خاک است که به کشاورز کمک می کند تا بر اساس نتایج آزمایش، مقدار و نوع کود موردنیاز گیاه را به طور دقیق و بهینه تأمین کند. از طریق آزمایش خاک می فهمید که گیاه نیاز به کود نیتروژن و گوگرد دارد یا خیر. در صورتی که سطح نیتروژن و گوگرد خاک در وضعیت استاندارد باشند، نیاز به استفاده این کود ندارید. اما در شرایط نیاز، باید دز مناسبی از کود سولفات آمونیوم مصرف شود.

• مصرف کود بر اساس زمان بندی مناسب و نه به صورت یکباره: مصرف کود باید در چند مرحله و متناسب با نیاز رشدی گیاه انجام شود؛ مصرف یکباره نه تنها باعث هدررفت عناصر و آلودگی محیط می شود، بلکه کارایی جذب کود توسط گیاه را نیز کاهش می دهد.

• استفاده از روش های محلول پاشی و کودآبیاری برای جذب بهتر: کوددهی سولفات آمونیوم به روش محلول پاشی و کودآبیاری، باعث می شود که گوگرد و نیتروژن به طور مستقیم و سریع در دسترس گیاه قرار بگیرند. این موضوع باعث افزایش جذب، کاهش تلفات کود و بهبود کارایی تغذیه ای می گردد. کود سولفات آمونیوم بارنو کریستاله را می توان به روش کودآبیاری به گیاه اعمال کرد و جذب کود را افزایش داد.
• پرهیز از مصرف کود در زمان بارندگی: اگر از سولفات آمونیوم محلول در زمان بارندگی استفاده کنید، بخش زیادی از نیتروژن آن شسته شده و از دسترس ریشه خارج می شود. کوددهی قبل از باران یا بعد از باران؟ کدام یک بهتر است؟ برای اطلاع دقیق از این موضوع، بر روی لینک کلیک کرده و مطلبی که در این باره منتشر کرده ایم را مطالعه کنید.
• ترکیب کود با مواد تثبیت کننده نیتروژن یا مواد آلی: ترکیب سولفات آمونیوم با مواد تثبیت کننده نیتروژن یا مواد آلی، سرعت آزادسازی نیتروژن را کاهش داده و مانع شستشوی آن در خاک می شود؛ در نتیجه، کارایی کود افزایش یافته و تغذیه گیاه پایدارتر خواهد بود.
• استفاده از تکنیک های کشاورزی پایدار: استفاده از روش های کشاورزی پایدار مانند کشت متناوب، پوشش گیاهی و تکنیک های آبیاری دقیق، به کاهش نیاز به کودهای شیمیایی و در نتیجه کاهش آلودگی آب های زیرزمینی کمک می کند.
• استفاده از روش آبیاری قطره ای: سیستم های آبیاری نوین از جمله روش آبیاری قطره ای، باعث کاهش مصرف آب و جلوگیری از شستشوی آلاینده ها به اعماق زمین می شوند.
• استفاده از تناوب زراعی با گیاهان تثبیت کننده نیتروژن: اجرای تناوب زراعی با گیاهان تثبیت کننده نیتروژن مانند یونجه و شبدر، باعث افزایش طبیعی ازت در خاک می شود و وابستگی به مصرف کودهای شیمیایی نیتروژنه را کاهش می دهد.
• توجه به اختلاط پذیر بودن کودها: اگر می خواهید سولفات آمونیوم را همزمان با سایر کودها مصرف کنید، قانون اختلاط پذیری کودها را در نظر بگیرید. ممکن است برخی کودها با سولفات آمونیون تداخل داشته باشند و اثرگذاری این کود را کم کنند. بنابراین نباید کودهایی که اختلاط پذیری مناسبی ندارند به طور همزمان استفاده کرد.

نقش آزمایش خاک در مدیریت مصرف سولفات آمونیوم

آزمایش خاک یکی از مهم ترین ابزارها برای تعیین دقیق میزان مصرف کودها به ویژه سولفات آمونیوم است. نتایج این آزمایش نشان می دهد که خاک چه مقدار نیتروژن و سایر عناصر را در اختیار دارد و چه میزان کمبود باید از طریق کوددهی جبران شود. به این ترتیب، کشاورز می تواند از مصرف بی رویه کود جلوگیری کرده و تنها به اندازه نیاز گیاه، کود مصرف کند. به تعبیری می توان گفت که آزمایش خاک، کلید دستیابی به مدیریت مصرف سولفات آمونیوم است.

بدون آزمون خاک، تعیین مقدار صحیح سولفات آمونیوم تقریباً غیرممکن است؛ زیرا عواملی مانند نوع محصول، مرحله رشد گیاه، شرایط آب وهوایی و خصوصیات خاک (مانند pH و حاصلخیزی) بر نیاز واقعی گیاه تأثیر می گذارند. استفاده از کود بدون توجه به این شرایط، علاوه بر هزینه اضافی، می تواند موجب کاهش کیفیت خاک، اسیدی شدن بیش از حد و آلودگی منابع آب زیرزمینی شود.
بنابراین، انجام آزمون خاک قبل از کوددهی، بهترین راهکار برای مدیریت بهینه مصرف کود، افزایش بهره وری محصول و حفاظت از محیط زیست است.

جمع بندی مدیریت مصرف سولفات آمونیوم

سولفات آمونیوم یک کود ارزشمند برای کشاورزی است؛ اما استفاده بی رویه آن همچون سایر کودها، تهدیدی برای منابع آب محسوب می شود. با رعایت اصول مدیریت مصرف سولفات آمونیوم (از جمله آزمون خاک، مصرف در زمان و مقدار مناسب و انتخاب فرم مناسب سولفات آمونیوم)، می توان هم عملکرد محصول را افزایش داد و هم سلامت محیط زیست و منابع آبی را حفظ کرد.