اصلاح و تنظیم pH خاک چگونه انجام می‌شود؟ (راهکارهای علمی و عملی)

محصولات زراعی و باغی زمانی به حداکثر میزان عملکرد خود خواهند رسید که در شرایط مناسب خاک، آبیاری، هوا و کوددهی قرار داشته باشند. شرایط خاک در زمان کاشت و داشت محصول، از جمله مواردی است که باید دائما بررسی شود و متناسب با نیاز محصول، تغییر یابد. یکی از این موارد، تنظیم یا اصلاح pH خاک یا همان میزان اسیدی یا قلیایی بودن خاک است. هر محصول زراعی، ممکن است به مقدار مشخصی از اسیدیته خاک نیاز داشته باشد و کشاورزان مطابق با نیاز آن محصول، pH خاک را تنظیم می کنند.

با تنظیم pH خاک از طریق اعمال اصلاحاتی مانند افزودن آهک (برای افزایش pH) یا گوگرد (برای کاهش pH) و سایر مواد معدنی و شیمیایی، کشاورزان می توانند شرایط خاک را برای محصولات خاص خود بهینه کرده وعملکرد محصولات زراعی خود را به حداکثر برسانند. همچنین با این کار از میکروارگانیسم های مفید خاک حمایت می کنند و از سلامتی محصولات اطمینان حاصل خواهند کرد.

چرا به تنظیم pH خاک نیاز داریم؟

تنظیم pH خاک به چند دلیل برای کشاورزی مهم است:

در دسترس بودن مواد مغذی: pH خاک بر در دسترس بودن مواد مغذی ضروری برای رشد گیاه تأثیر می گذارد. اکثر گیاهان در محدوده pH خاک کمی اسیدی تا خنثی (حدود 6.0 تا 7.0) رشد می کنند. در سطوح pH پایین یا بالاتر، برخی از مواد مغذی کمتر در دسترس گیاهان قرار می‌گیرند که منجر به کمبود مواد مغذی و کاهش عملکرد محصول می‌شود.

فعالیت میکروبی: pH خاک بر فعالیت و تنوع میکروارگانیسم های خاک مانند باکتری ها و قارچ ها تأثیر می گذارد. این میکروارگانیسم ها نقش مهمی در چرخه مواد مغذی، تجزیه مواد آلی و تشکیل ساختار خاک دارند. حفظ محدوده pH بهینه از جامعه میکروبی خاک سالم و متنوع پشتیبانی می کند.

ساختار خاک: pH خاک می تواند بر خواص فیزیکی خاک مانند تراکم و تخلخل تأثیر بگذارد. سطوح pH بهینه باعث تشکیل خاکدانه های پایدار می شود که باعث بهبود تهویه خاک، نفوذ آب و نفوذ ریشه می شود.

الزامات خاص محصول: محصولات مختلف ترجیحات pH متفاوتی دارند. به عنوان مثال، درختان آلو در خاک های اسیدی رشد می کنند، در حالی که یونجه و گوجه فرنگی شرایط کمی قلیایی را ترجیح می دهند. تنظیم pH خاک برای مطابقت با نیازهای محصول، رشد و بهره وری مطلوب را تضمین می کند.

کاهش میزان سمی بودن: سطوح بالای pH می تواند منجر به افزایش حلالیت و در دسترس بودن عناصر بالقوه سمی مانند آلومینیوم، منگنز یا فلزات سنگین شود. تنظیم pH می تواند به کاهش سمیت این عناصر و ایجاد محیط رشد مطلوب تری برای گیاهان کمک کند.

میزان pH خاک رو چطور اندازه گیری کنیم؟

قبل از اینکه بخواهیم درباره چگونگی تنظیم pH خاک اطلاعاتی بدست آوریم، ابتدا باید نحوه اندازه‌گیری صحیح pH خاک را بدانیم. برای اندازه گیری pH خاک، روش‌های متفاوتی وجود دارد که پذیرفته‌ترین آن ها، شامل موارد زیر است:

استفاده از کیت آزمایش pH خاک:

این کیت‌ها شامل معرف‌های شیمیایی و طیف pH هستند که امکان سنجش مستقیم pH خاک را فراهم می‌کنند. با استفاده از یک نمونه خاک و مخلوط کردن آن با آب مقطر، می‌توان pH را به سادگی تعیین کرد.

استفاده از الکترود pH متر:

الکترود pH متر یک دستگاه الکترونیکی است که برای اندازه‌گیری دقیق pH خاک استفاده می‌شود. نمونه خاک را با آب مقطر مخلوط کرده و الکترود را در این محلول قرار می‌دهیم. دستگاه pH را مستقیماً نشان می‌دهد. این روش نسبت به کیت آزمایش دقت بیشتری دارد.

آزمایشگاهی:

نمونه خاک را به آزمایشگاه تخصصی ارسال کرده و آنها pH خاک را با استفاده از تجهیزات دقیق اندازه‌گیری می‌کنند. این روش برای تحلیل دقیق خاک و تعیین نیازهای آن مناسب ترین روش است.

در هر حال، نمونه‌برداری صحیح از خاک و دقت در انجام آزمایش ها کلید موفقیت در تعیین pH خاک است. با اندازه‌گیری دقیق pH، می‌توان برنامه‌ریزی مناسبی برای اصلاح pH خاک و افزایش بهره‌وری محصولات انجام داد.

اصلاح pH خاک قلیایی

بعد از آزمایش، اگر متوجه شویم که خاک ما قلیایی است (یعنی میزان pH آن بالاتر از عدد 7.0 است) ولی محصول مورد نظر ما برای کشت، نیاز به محیط اسیدی‌تری دارد، می توانیم با اضافه کردن مواد معدنی و شیمیایی به خاک، میزان pH خاک را کاهش داده و اصطلاحا عملیات تنظیم pH خاک را انجام دهیم. برای کاهش pH خاک (افزایش اسیدیته) می توانیم از راهکارهای زیر استفاده کنیم:

استفاده از گوگرد (سولفور):

افزودن گوگرد به خاک باعث تولید اسید سولفوریک می‌شود و pH را کاهش می‌دهد. گوگرد باید به تدریج و با توجه به آزمایش‌های خاک افزوده شود تا اثر مطلوب داشته باشد. برای این منظور می توان از کودهایی همچون آمونیوم سولفات استفاده کرد که با حل شدن در خاک، به آمونیوم (NH4+) تبدیل می‌شود که منجر به افزایش اسیدیته خاک می‌شود.

استفاده از کود های آلی:

کود‌های آلی مانند ورمی‌کمپوست، پیت موس و کود گاوی می‌توانند pH خاک را کاهش دهند. این کود‌ها با تولید اسیدهای آلی و افزایش فعالیت میکروارگانیسم‌های خاک، اسیدیته را افزایش می‌دهند.

استفاده از کود های نیتروژنی:

کود‌های نیتروژنی مانند سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم پس از تجزیه به اسیدهای ضعیف، pH خاک را کاهش می‌دهند. این کود‌ها باید با دقت و بر اساس نیاز گیاه مصرف شوند.

استفاده از اسیدها:

اسیدهایی مانند اسید سولفوریک، اسید فسفریک و اسید نیتریک می‌توانند pH خاک را کاهش دهند. این روش باید با احتیاط و براساس آزمایش‌های خاک انجام شود تا از آسیب به گیاه جلوگیری شود.

در هر روشی، میزان و زمان مصرف مواد اصلاح کننده باید با توجه به نتایج آزمایش خاک و نیاز گیاه تنظیم شود تا بهترین نتیجه حاصل شود.

اصلاح pH خاک اسیدی

اما اگر بعد از آزمایش متوجه بیش از حد اسیدی بودن خاک شدیم، چه کاری می توانیم انجام دهیم؟ همانطور که برای کاهش میزان قلیایی بودن خاک، راهکارهایی وجود دارد، برای کاهش اسیدیته خاک نیز راهکارهای موثری وجود دارد که در ادامه تعدادی از پر کاربردترین آن‌ها معرفی شده است:

استفاده از آهک (کربنات کلسیم):

افزودن آهک به خاک باعث خنثی شدن اسیدها و افزایش pH می‌شود. مقدار آهک مورد نیاز باید بر اساس آزمایش خاک تعیین شود.

استفاده از مواد آهکی دیگر:

سایر مواد آهکی مانند دولومیت (کربنات کلسیم و منیزیم) و زئولیت نیز می‌توانند pH را افزایش دهند. این مواد همچنین باعث بهبود خواص فیزیکی و شیمیایی خاک می‌شوند.

استفاده از کود های قلیایی:

کود‌های قلیایی مانند سولفات پتاسیم، سولفات منیزیم و نیترات سدیم می‌توانند pH را افزایش دهند. این کود‌ها با تأمین کاتیون‌های قلیایی در خاک، اسیدیته را کاهش می‌دهند.

استفاده از مواد آلی:

افزودن مواد آلی مانند کمپوست، ورمی‌کمپوست و پیت موس به خاک می‌تواند pH را افزایش دهد. این مواد آلی با تولید ترکیبات قلیایی، خاصیت بافری خاک را افزایش می‌دهند.

نکته مهم: در اینجا ممکن است این سوال پیش بیاید که چرا استفاده از مواد آلی همچون ورمی‌کمپوست، هم برای افزایش pH خاک و هم برای کاهش pH خاک توصیه شده است؟ در واقع اشتباهی رخ نداده است! شرایط اولیه خاک است که در اینجا مشخص می‌کند کودهای آلی، چطور عمل کنند.

افزایش pH (کاهش اسیدیته): در خاک‌های اسیدی (با pH پایین)، افزودن کود آلی به خاک pH را افزایش داده و اسیدیته را کاهش می‌دهد.
کاهش pH (افزایش اسیدیته): معمولا کودهای آلی، حاوی اسیدهای هومیک و فولویک هستند که پس از تجزیه در خاک می‌تواند pH را کاهش دهد. در نتیجه، در خاک‌های قلیایی (با pH بالا)، افزودن این مواد به خاک می‌تواند pH را کاهش دهد.

نتیجه گیری

ما در این مقاله مختصر و مفید، به بررسی لزوم تنظیم pH خاک در مراحل کاشت و داشت محصولات زراعی و باغی پرداختیم و همچنین قبل از هر کاری، روش هایی را برای بررسی مقدار pH خاک معرفی نمودیم. راهکارهای چگونگی افزایش یا کاهش pH خاک نیز مورد معرفی و بررسی قرار گرفت و بدین ترتیب به طور خلاصه، اطلاعاتی درباره اصلاح و تنظیم pH خاک ارائه شد که امیدواریم این اطلاعات، برای شما مفید باشد.

در پایان لازم به ذکر است که قبل از استفاده از هر نوع کود یا مواد افزودنی به خاک، باید خاک را مورد آزمایش قرار دهید و از میزان اسیدیته خاک به خوبی مطلع باشید. همچنین در این موارد، کمک گرفتن از یک متخصص می تواند بسیار راهگشا باشد.