معرفی رایج ترین بیماری های برگی درختان و گیاهان + راه کنترل آن

بیماری های برگی گیاهان و درختان از چالش های عمده ای هستند که باغداران و کشاورزان با آن مواجه اند. این بیماری ها نه تنها بر ظاهر گیاهان تأثیر می گذارند بلکه می توانند به طور جدی بر رشد، باردهی و سلامت کلی درختان و گیاهان تاثیر بگذارند. عوامل مختلفی از جمله کمبود مواد مغذی، قارچ ها، باکتری ها و ویروس ها می توانند باعث بروز این بیماری ها شوند.

شناخت علائم و نشانه های بیماری برگی درختان، به باغداران کمک می کند تا به موقع اقدام کرده و از انتشار بیماری جلوگیری نمایند. در این مطلب، شایع ترین بیماری های برگی گیاهان و درختان را معرفی کرده و راه های کنترل و پیشگیری از آن ها را بررسی می نماییم.

عوامل موثر در بیماری های برگی درختان و گیاهان

بیماری های برگی در گیاهان و درختان می توانند ناشی از عوامل مختلفی باشند. قبل از معرفی انواع بیماری های برگی، بهتر است با عامل بروز این بیماری ها آشنا شوید.

• قارچ: منشا بسیاری از بیماری های برگی در گیاهان، قارچ است. قارچ ها از گیاه تغذیه می کنند و با این روش، گیاه را از بین می برند.
• باکتری: باکتری ها نیز می توانند باعث بیماری های برگی شوند. باکتری ها معمولاً از طریق زخم ها یا آفات به گیاه وارد می شوند و باعث ایجاد بیماری در برگ ها می شوند.
• ویروس: بیماری های ویروسی معمولاً از طریق آفات ناقل مانند مگس ها و شته ها منتقل می شوند. این ویروس ها می توانند باعث تغییر رنگ، شکل و اندازه برگ ها شوند.
• عوامل محیطی: شرایط محیطی مانند رطوبت بالا، دما، نور ناکافی و آبیاری نامناسب می توانند باعث ایجاد بیماری های برگی شوند.
• تغذیه نامناسب: کمبود عناصر غذایی یا عدم تعادل عناصر غذایی، می تواند منجر به زردی و ریزش برگ ها شود. این مشکلات تغذیه ای می توانند گیاه را نسبت به بیماری ها آسیب پذیرتر کنند.
• آفات: آفات مختلف از جمله شته ها، مگس ها و کنه ها می توانند باعث آسیب به برگ ها و ورود باکتری ها و قارچ ها به گیاه شوند. این آفات به طور مستقیم به برگ ها آسیب می زنند و شرایط را برای بروز بیماری ها فراهم می کنند.

معرفی رایج ترین بیماری های برگی درختان و گیاهان

همانطور که توضیح دادیم، بیماری های برگی درختان و گیاهان، ناشی از عوامل متعددی هستند. با شناسایی به موقع این بیماری ها و به کارگیری روش کنترلی مناسب، می توان تا حد زیادی جلوی خسارت های بیش تر را گرفت. با توجه به تعدد بالای انواع ویروس ها و قارچ ها و همچنین متفاوت بودن بروز بیماری در گیاهان مختلف، نمی توانیم تک تک بیماری های برگی را معرفی کنیم. اما در این قسمت تعدادی از رایج ترین بیماری های برگی درختان و گیاهان را بررسی می نماییم.

• پوسیدگی برگی: بیماری پوسیدگی برگی در اثر قارچ ها یا باکتری ها بروز می کند. این بیماری به شکل لکه های قهوه ای یا سیاه روی برگ ظاهر می شود. برای درمان این بیماری معمولا از قارچ کش ها استفاده می کنند. بهترین راه برای پیشگیری از پوسیدگی برگی، جلوگیری از رطوبت زیاد و آبیاری ملایم می باشد. در صورت بروز بیماری، بهتر است برگ های پوسیده را حذف کرده و در نقطه ای دورتر بسوزانید.
• پودرک گندم: بیماری پودرک گندم یک بیماری قارچی است و معمولاً به صورت پوشش سفیدی روی برگ ها ظاهر می شود. برای جلوگیری از این بیماری باید تهویه و نور اطراف گیاه افزایش یابد. در صورت بروز بیماری استفاده از قارچ کش های خاص و حذف برگ های آلوده توصیه می شود.
• کمبود نیتروژن: کمبود نیتروژن یکی از مهم ترین عوامل بیماری برگی در درختان و گیاهان است. وقتی نیتروژن در دسترس گیاه یا درخت کاهش می یابد، برگ های پایینی (قدیمی) شروع به زرد شدن می کنند. زیرا در مواقع کمبود ازت، گیاه ازت مورد نیازش را از برگ های قدیمی تامین می کند تا زنده بماند. در ادامه برگ های زرد، به رنگ قهوه ای درآمده و شکننده می شوند. برای جلوگیری از این مشکل، باید در مراحل اول رشد، به گیاهان کود نیتروژن بدهید.

• کمبود فسفر: کمبود فسفر در گیاهان نیز نماد بیرونی دارد. در صورت کمبود فسفر، برگ های پایینی گیاه تغییر رنگ می دهند. به مرور زمان وقتی مواد غذایی لازم در اختیار گیاه قرار نگیرند، بیماری در سایر برگ ها نیز نمایان می شود. در صورت کمبود فسفر، رنگ برگ ها به سبز تیره یا آبی در می آید. همچنین در صورت کمبود فسفر، برگ ها به سمت پایین متمایل می شوند. با تامین فسفر مورد نیاز گیاهان، می توان از بروز این مشکل جلوگیری کرد.
• لکه های روغنی: این بیماری به علت باکتری ها یا قارچ ها ایجاد می شود و به صورت لکه های زرد یا قهوه ای با حاشیه های روغنی دیده می شود. برای کنترل این بیماری حذف و سوزاندن برگ های آلوده و استفاده از سموم باکتری کش توصیه می شود.
• ریزش برگ: ریزش برگ می توان به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد. آبیاری نامناسب و بیماری های قارچی، اصلی ترین دلایل ریزش برگ گیاهان و درختان هستند. برای رفع این مشکل تنظیم آبیاری، جلوگیری از رطوبت زیاد و بررسی و درمان بیماری های قارچی توصیه می شود.
• پوسیدگی نرم باکتریایی: علائم این بیماری شامل پوسیدگی و نرم شدن ساقه ها و برگ ها و همچنین بوی نامطبوع گیاه است. برای کنترل بیماری پوسیدگی نرم باکتریایی، باید رطوبت کاهش یابد. ضدعفونی کردن خاک و ابزارها و استفاده از مواد باکتری کش، بهترین روش کنترل این بیماری می باشد.
• پژمردگی ورتیسیلیومی: پژمردگی ورتیسیلیومی بیماری است که باعث پژمرده شدن و بی حالی برگ ها می شود. این موضوع در روزهای گرم شدت بیش تری پیدا می کند تا جایی که ممکن است حتی برگ های گیاه خشک شوند. برای درمان این بیماری تناوب زراعی حتما باید رعایت شود. ضدعفونی کردن خاک و کاشت گیاهان مقاوم، از دیگر راه های کنترل این بیماری است.

• سفیدک پودری: سفیدک پودری یا کپک پودری یک بیماری قارچی است که به صورت لکه های سفید پودری روی برگ ها ظاهر می شود. در صورت گسترش بیماری، این پودرها ساقه، گل و تمام قسمت های درخت را پوشش می دهند. بیماری سفیدک پودری باعث کاهش فتوسنتز و در نتیجه کاهش رشد گیاه می شود. این بیماری همچنین باعث کاهش کیفیت میوه می گردد. رطوبت، احتمال بروز این بیماری را بیش تر می کند. برای پیشگیری از این بیماری، نیاز به کاهش رطوبت و تهویه مناسب داریم. محلول های طبیعی و قارچ کش ها برای درمان این بیماری بکار می روند.
• شته: شته ها آفات ریزی هستند که در رنگ های قرمز، سبز، سیاه، سفید و… مشاهده می شوند. شته ها در قسمت زیری برگ جمع می شوند و از شهد گیاه تغذیه می کنند. این حشرات از گیاهی به گیاه دیگر منتقل می شوند و رشد برگ گیاهان را کم می کنند. شته ها ماده ای چسبناک را از خود آزاد می کنند. این ماده باعث می شود که آلودگی ها و دوده سیاه بر روی برگ بنشیند.
• استرس گرمایی: گرمای بیش از حد هوا، باعث تبخیر سریع آب موجود در خاک می شود. به این ترتیب برگ ها خود را به سمت خاک خم می کنند تا رطوبت باقی مانده را جذب نمایند. در این حالت گیاه خمیده می شود و برگ های آن به شکل فنجانی در می آیند. تهویه هوا و آبیاری، از راه های کنترل این مشکل هستند.
• آبیاری بیش از حد: آبیاری بیش از حد از دلایل از بین رفتن گیاهان است. در اثر این موضوع برگ ها پیچ می خورند، ساقه قهوه ای می شود و گیاه نرم می شود. برای جلوگیری از این مشکل قبل از آبیاری مجدد اجازه دهید خاک گیاه به صورت کامل خشک شود.

کنترل بیماری های قارچی، ویروسی و باکتریایی

همانطور که توضیح دادیم، قارچ ها، باکتری ها و ویروس ها می توانند باعث بروز مشکل در گیاه شوند. معمولا هر یک از آفات، با نشانه های خاصی بروز می کنند. با دقت در نشانه ها، تا حدودی می توان عامل بیماری را تشخیص داد.

• بیماری قارچی: قارچ ها عامل اصلی بیماری های برگی درختان هستند. بروز لکه های قهوه ای یا سیاه، پودرک سفید یا خاکستری، پوسیدگی و ریزش برگ و زرد شدن یا قهوه ای شدن برگ ها، از علائم وجود قارچ در گیاه هستند. استفاده از سموم قارچ کش مناسب، افزایش تهویه و نور در محیط رشد و حذف و سوزاندن برگ های آلوده راهکارهای کنترلی هستند.
• بیماری ویروسی: زردی برگ ها، بدشکلی برگ، بروز نقطه و خط بر روی برگ ها و کاهش رشد، از نشانه های بروز بیماری ویروسی است. استفاده از نهال های سالم و مقاوم، کنترل آفات ناقل ویروس ها، رعایت بهداشت در باغبانی و حذف گیاهان آلوده از روش های کنترل این بیماری است.
• بیماری باکتریایی: بروز لکه های آبکی یا روغنی، زردی و ریزش برگ، چروکیدگی و پژمردگی برگ ها و عفونت های گندیده در نقاط مختلف گیاه از نشانه های بیماری باکتریایی در گیاهان و درختان می باشد. برای پیشگیری و کنترل این بیماری ها، استفاده از سموم باکتری کش، حذف و سوزاندن گیاهان آلوده، رعایت بهداشت در باغبانی و جلوگیری از آبیاری بیش از حد توصیه می شود.

کنترل وضعیت خاک برای جلوگیری از بیماری ها

وضعیت خاک، از عوامل تاثیر گذار در سلامت گیاه و درخت می باشد. خاک سالم باید دارای ساختار مناسب، تهویه خوب و مواد مغذی کافی باشد. خاک های فقیر یا متراکم می توانند به رشد ریشه و جذب مواد مغذی آسیب برسانند، که این امر به ضعف گیاه و افزایش آسیب پذیری آن در برابر بیماری ها منجر می شود.

برای جلوگیری از بروز بیماری ها، خاک باید pH مناسبی داشته باشد. خاک های اسیدی یا قلیایی باعث کمبود عناصر غذایی و در نتیجه ضعف گیاه می شوند. در صورتی که pH خاک بالاتر یا پایین تر از حد استاندارد باشد، بایستی با عناصر مناسب، سطح pH خاک کنترل شود. برای مثال در صورت بالا بودن pH، کود گوگردی به خاک اعمال می شود. از تاثیرات گوگرد بر خاک می توان به کاهش pH خاک های قلیایی و کنترل شوری اشاره کرد.

تامین عناصر غذایی خاک یکی دیگر از نکات مهم برای حفظ سلامت گیاهان و درختان است. درختان و گیاهان باید از نظر مواد غذایی پرمصرف تامین باشند. بعد از آن نوبت به ریزمغذی ها و سایر عناصر ماکرو می رسد. در بین تمام عناصر غذایی، نیتروژن بیش ترین تاثیر را در رشد و سلامت برگ گیاهان ایفا می کند. برای تامین گوگرد و نیتروژن مورد نیاز گیاهان می توان از کود سولفات آمونیوم ایران استفاده کرد.

برای تشخیص کمبودهای خاک، بهتر است آزمایش خاک انجام شود. آزمایش خاک در اواخر اسفند با نمونه برداری از قسمت های مختلف خاک انجام می شود. نمونه های برداشت شده در آزمایشگاه خاک مورد بررسی قرار می گیرند و سطح مواد مغذی موجود درخاک مشخص می شود. بعد از آن با برنامه ریزی دقیق، کوددهی انجام شده و نیازهای گیاهان مرتفع می شود.

نقش آبیاری در پیشگیری از بیماری های مختلف

آبیاری مناسب به حفظ رطوبت خاک کمک می کند، اما آبیاری بیش از حد باعث تجمع رطوبت در سطح برگ ها شده و شرایط را برای بروز بیماری های قارچی فراهم می کند. همانطور که آبیاری کم به گیاهان آسیب می زند، آبیاری بیش از حد یا آبیاری غیراصولی نیز آسیب زننده است. آبیاری در صبح، به گیاهان کمک می کند تا در طول روز خشک شوند و رطوبت روی برگ ها کاهش یابد. این امر می تواند خطر بروز بیماری ها را کاهش دهد.
استفاده از سیستم های آبیاری قطره ای یا آبیاری زیرسطحی، می تواند به کاهش رطوبت سطحی و کاهش خطر بیماری های برگی کمک کند.